B b Bu sözlükte kullanılan Laz alhabesinin 2’nci harfi. Dudaksıl kapantılı sesli konson (*) fonemini gösterir. [(*) Konson, halk dilinde yanlışlıkla “sessiz” denir. Bazılarına göre “ünsüz”. Bu terim, Lazca fonolojisinde tek başına hece oluşturamayan fonemi ifade eder.] Uluslararası Fonetik Alfabesi’nde [b] şeklinde yazılır.

baabeyi (AH) z. Beraber. [< Far.] Birlikte. Bir arada. A baabeyi gent’ona dop’at. (AH-Lome) Birlikte gent’ona oynayalım. → bile; aroğverda; asva; arte

baba^[1] i. [çoğ. babape] Baba. Peder. Baba-şk’imi na-momincğonu peyniri na-dobdvi yeri k’oşk’aksu. (AŞ-Ortaalan) Babamın bana gönderdiği peynir koyduğum yerin arasında çürüdü. Babak, urz*enişi k’ant’arepe na-var-gestun steri txombuz oxok’orams. (FN-Ç’anapet) Babam üzümün filizlerini, aşağıya kaymayacak şekilde, kızıl ağaca bağlıyor. Baba-skani emti eşit’u. (FN-Ç’anapet, Sumla) Baban yokuş yukarı çıkıyordu. Altunepe-çkimi babaşi k’asaz gemiz*in. (AH-Lome) Altınlarım babamın kasasında duruyor. Baba noğaşe gyulut’aşi bazi baba-skani k’ala ok’agen. (AH-Lome) Babam çarşıya inerken bazen babanla karşılaşıyor. Berez baba-muşik umğoruşi na-xen orz*oz kogyamk’u3u. (AH-Borğola) Çocuk, babası ona bağırdığında oturduğun iskemle üzerine çömeldi. Berek baba-muşiz arguni nuç’işinams. (HP-P’eronit) Çocuk babasına baltayı yetiştiriyor. Babak man hiç var-memisimins. (ÇX-Çxalazeni, TM) Babam beni hiç dinlemiyor. [Not : “Baba” anlamına gelen terimler, genelde bebek dilinden kaynaklandığından dolayı, çok sayıda dilde birbirine oldukça benzer biçime sahiptir. Örneğin Türkçe “baba”, Farsça “bâbâ”, Gürcüce “mama”, Fransızca “papa”, Rumca-Yunanca “baba” vs vs. Bu durum, bu kelimelerin ve bu dillerin aynı kökenli olup olmadığını asla göstermez.] → eba

baba^[2] (FN ~ AH) i. İskemle, masa vs’nin ayağı. Orz*oşi baba. (FN ~ AH) İskemlenin ayağı. → p’aç’a; polo^[1]; k’uçxe^II

babutaşi-xaci (AH) i. İri bir fasulye cinsi. Han3’o babutaşi-xaci çkar var-içanu. (AH-Lome) Bu yıl iri fasulyelerden hiç olmadı.

baca (AH) i. Baca. Dumanı ocaktan çekip havaya vermeye yarayan maden ya da kâgir yol. Bacaz n3’ola gak’oren. (AH-Lome) Bacayı kurum sarıyor. Bacaz isi gak’oren. (AH-Lome) Bacayı is sarıyor. Bacak ixis dumani ter3ine meçams. Bacaşi tepes tenekeşi ar şap’k’a konuk’idi do ixi mot-amoşkumet’az. (AH-Lome) Baca rüzgârda dumanı ters yöne veriyor. Bacanın tepesine tenekeden bir şapka koy da rüzgârı içeri doğru vermesin. Bacak dumani k’ayi var-3’in3’omt’u. Aspiratori mebuk’idi do ha3’i heşşo 3’in3’oms ki ! (AH-Lome) Baca dumanı iyi çekmiyordu. Aspiratör taktım ve şimdi öyle güzel çekiyor ki ! Sobas lastiği ç’vaşi m3’ola bacas kogaç’aben. (AH-Borğola) Sobada lastik yakınca isi bacanın içine yapışır. → omk’omale; ≠ [eski evlerde ateş yakılan ve dumanın çıktığı yer] m3’ora^[1]

baceni (ÇM ~ AŞ) i. 1. Ot biçilen arazilerde otları geçici olarak depolamak için ahşaptan yapılan kulübe. 2. Hayvanların geçici barınmaları için yapılmış üstü çatı ile örtülmüş barınak. → pa3xa^[1]; bageni

badana i. Badana. [< İta.] Babak badana ikomt’aşi sotiksani var-nusumerz. (AH-Lome) Babam badana yaparken hiçbir yere bulaştırmıyor. Osmanik oxoriz badana usumers. (AH-Borğola) Osman eve badana vuruyor. Osmanik oxoriz badana “Mot-dibet’az” ya do ç’ut’a ç’ut’a nusumers. (AH-Borğola) Osman eve badana “Dökülmesin” diye azar azar sürüyor. Hemuk badana ikomt’aşi badana mus-ti nasven. (AH-Borğola) O badana ediyorken badana kendisine de sürünüyor. Hekşen go3’oxti ! Badana busumer. Komegabasen. (AH-Borğola) Oradan çekil ! Badana sürüyorum. Üzerine sıçrar (= dökülür).

badara (PZ) i. Çekirge. Alik zenis badara coç’opams. (PZ-Cigetore) Ali düzlükte çekirge yakalıyor. → mk’oli

badgalams (AH) Eø har.f. I.1. Sağa sola çarparak hareket ediyor. 2. Şiddetli sarsılıyor. Cemili elektriğiz nik’iduşi iri badgalu. (AH-Borğola) Cemil elektriğe çarpılınca çok şiddetli sarsıldı. II. Debeleniyor. Çırpınıyor. M3udişi mot-badgalamt’az. (AH-Lome) Boşuna debelenmesin. → ibadgalen; ++ goibadgalams (FN)

badi s. ve i. İhtiyar (adam). Yaşlı (erkek). I. s. a. [isim tamlayan] Yaşlı (erkek insan veya hayvan). İhtiyar (adam). Ali berepe omordinay. Ozit’apasen. Badi iyasi berepe şeni muti var-nazmonasen. (ÇM-Ğvant) Ali çocukları büyütüyor. Eğitim aldıracak. Yaşlanınca hiçbir şeylerinden tasa etmeyecek. Badi k’oçi “Him buç’ç’i ebzdare” deyi nokan3aray. (AŞ-Ok’ordule) Yaşlı adam “O kütüğü kaldıracağım” diye ıkınıyor. Badi k’oçik na-ç’opu nçxomişi gverdi kogamaçu. Gverdi-ti oç’k’omu şeni oxoşe mendiğu. (AH-Lome) İhtiyar adam tuttuğun balıkların yarısını sattı. Yarısını da yemek için eve götürdü. Badi n3xenik var-ixorons. (AH, atasözü, K.A.) Yaşlı at oynamaz. Badi n3xeniz var-axoronen. (AH, atasözü, K.A.) Yaşlı at oynayamaz. Ok’o badi k’oçi ren. Ama abdesi-muşi akaçen. (AK-Döngelli) O kadar yaşlı adamdır. Ama abdestini tutabiliyor. Ali dido genci ren. Ama badi k’oçepe steyi gulun. (AK-Döngelli) Ali çok gençtir. Ama yaşlı adamlar gibi geziyor.

b. [yüklem] 1. Yaşlı (erkek insan veya hayvan). Badi deviyi. K’at’a mutxa var-elomak’oren. (PZ, Cigetore dahil) İhtiyarladım. Her şey aklımda tutamıyorum. Badi doviyi. K’at’a mutxa var-elemak’oren. (PZ-Cigetore ~ AŞ’in batı bölgesi) İhtiyarladım. Her şey aklımda tutamıyorum. Xasani-şk’uni nak’u ordo badi iyen. (PZ-Cigetore) Hasan’ımız ne kadar erken yaşlanıyor (= ihtiyarlıyor). Badi diyu do xolo-ti oxori 3’opxuy. (ÇM-Ğvant) İhtiyar oldu ama yine de ev yapıyor. Alişi p’ap’u badi na-on var-3aduy, sirafite nuk’u-muşi ibğamt’u. (ÇM-Ğvant) Ali’nin dedesi yaşlılığına bakmadan ustura ile sakallarını keserdi. Badi dobiyisi toli ok’omaxven. Cozluği-suzi lemşi toç’i va-gomanden. (AŞ-Ok’ordule) Yaşlanınca gözlerim bozuluyor. Gözlüksüz iğneye iplik geçiremiyorum. Cuma-şk’imi, suret’i-sk’ani komaziru. Si p’ot’e badi var-iyare. (AŞ-Ok’ordule) Kardeşim, resmini gördüm. Sen hiçbir zaman ihtiyar olmayacaksın. İya lai skani stei badi ren. Cameşi emtumani ar nobetis xililaps. (AK-Döngelli) Onun senin gibi ihtiyar olduğunu sanmıyorum. Caminin bayırından yukarı hızlıca çıkar. 2. Yaşlı (bitki). Txombu badi iyasi tudendo ğorma ayen. (ÇM-Ğvant) Kızılağaç yaşlanınca altı tarafı kovuk olur.

II. i. Yaşlı erkek insan. İhtiyar adam. Ar kçini badi mulun. (ÇM-Ğvant) Ak saçlı (ve ak sakallı) bir ihtiyar geliyor. # Obadera oropa / Mu dogaç’in ? Be, badi ! / Guri badi var iyen / Oropa on muradi. (ÇM-Ğvant, atma türkü) Yaşlılıkta sevdalığa / Ne gereğin var ? İhtiyar ! / Yürek ihtiyarlamiyor / Aşkta mutluluk var. Badi toma dvagunzanu. U3’vi do goibğay. (AŞ-Ok’ordule) İhtiyarın saçı uzadı. Söyle de etrafını kessin. Badi, livadi nak’u on, msk’va cazaden. (AŞ-Ok’ordule) İhtiyar, bahçe ne kadar, iyi bedel tahmin ediyor. Badi iyasi aşk’va miti va-cegi3’onams. (AŞ-Ok’ordule) Yaşlı adam olunca artık kimse seni dikkate almıyor. Amet’ik dida do badepez p’anda nuşvelamz edo heya-şeni dido sebabi ç’k’indumz (= sebabi ayen). (FN-Ç’anapet) Ahmet yaşlı kadın ve erkeklere her zaman yardımcı oluyor ve ondan dolayı çok sevap kazanıyor. Badiz var-agzalen do Musak elayonams. (FN-Sumla) Yaşlı dede yürüyemiyor da (yukarı doğru) Musa ona eşlik ediyor. Badiz mangonen do m3ika m3ika elit’rağodams. (FN-Sumla) İhtiyar bazen canı isteyince (coşunca) hafif hafif türkü söylüyor. Kçinik elit’rağodayiz badis-ti mungonams. (FN-Sumla) Kocakarı türkü söyleyince ihtiyarı da coşturuyor : türkü söyleme isteği uyandırıyor. Badik pucepe çkunde k’ele muçumers. (AH-Lome) İhtiyar adam inekleri bize doğru getiriyor. Gzas golobulut’atşi badik mz*iranoren. Nek’naşi ğormaşen gza ixosars. (AH-Lome) Yoldan geçerken yaşlı adam bizi görecek. Kapı aralığından yolu gözetliyor. Badiz ç’uvali va-yazdu. Memet’ik doloxe amutorams. (AH-Lome) Yaşlı adam çuvalı kaldıramadı. Mehmet (o adam için onun çuvalını) içeriye sürüklüyor. Badi oxoris gulut’uşi melu do şuri xogamustu. (AK-Döngelli) Yaşlı adam evde yürüyorken (= gezerken) düştü ve canı aniden çıktı.

badoba (PZ-Apso)(ÇM) i. Erkeğin yaşlılığı. Erkeğin ihtiyarlığı. # Badoba na-it’uran / Var-uşk’uran berepe / Kuşk’urt’eyk’o berepe / Tişa na-mvalanenpe. (ÇM, K’umli Dayı’dan derlemeler - Horonda atma türküler, S.Y.) İhtiyarlık denen şeyi / Bilmiyorlar gençler / Keşke bilseler çocuklar / Başlarına gelecekleri. → obaderaşi z., obadera z., obardelaşe i.; obadula, obadala, obadalik’i

badya i. [çoğ. badyape] Badya. Sahan. Tabak. Okorinu şeni badya ceduy. (ÇM-Ğvant) Soğutmak için badyaya koyuyor. Bakiri badyape k’alayi cevoçamapan. (ÇM-Ğvant) Bakır sahanları kalaylatıyorum. Badya goilosk’inen-i ? (ÇM-Ğvant) Tabak yalanır mı ? Meyaperi badya ceduy. (ÇM-Ğvant) Yoğurdu tasa koyuyor. Ali muxedun. Ar badya celançxveri imxoy. (ÇM-Ğvant) Ali [büyük tasın] başına çöküyor. Bir büyük tas ekmek doğranmış yoğurdu yiyor.

baem (AH) bağ. Bari. A mutu kamabiç’k’oma do baem k’uk’k’uz gebocgina. (AH-Lome) Bir şeyler atıştırayım da bari guguk kuşunu yeneyim. → p’a^[2]; tina^[3]

bagaci (AŞ) i. Bagaj. [< Fra.] Yolcu yükü. Bagaci araba vrossi eyok’ori. Gza mo-colamt’ay. (AŞ-Ortaalan) Bagajı arabaya (= arabanın üstüne) iyi bağla. Yolda düşmesin.

bageni (FN ~ ÇX) i. 1. Ahşaptan yapılmış ot muhafaza kulübesi. Babak merzeşi bageni dolobğasen do heko ar oxori gedgasen. (FN-Ç’anapet) Babam mezradaki kulübeyi yıkıp oraya bir ev kuracak. “Şu tipepe gamaxomaz” ya do nanak bagenişi gomte gupinams. (AH-Lome) “Islak otlar iyice kurusun” diye annem kulübenin etrafına [otları] serip yayıyor. Bageni-tkvanişi xart’omape dot’roxu-doren. Mç’ima ordo goşolams. (AH-Lome) Sizin kulübenin çatı kaplamaları kırılmış. Yağmuru çabuk geçiriyor. Bageni va-3’k’uşi dok3u do muşebura kodolibğu. (AH-Lome) Kulübeyi sökmeyince çürüyüp kendi kendine yıkıldı. Mç’ima mç’maşi bageniz meşulun. (AH-Lome) Yağmur yağınca kulübeye giriyor. Nanak melen bagenişe pucepez nçala golumers. (AH-Lome) Annem karşı kulübeye inekler için mısır samanı götürüyor. Alik lumcişa umoşvacinu içalişams. Lumciz oxoşe moxtimuşe menceli var-aven. Bageniz go3’it’k’omers do dincirs. (AH-Lome) Ali akşama kadar dinlenmeden çalışıyor. Akşam eve gelmeye gücü kalmıyor. Bitap düşüp kulübede yatıyor. Bageniz doloxe va-amilen. Goşak3aperi reik’ape ustak mskalate galendon moşa3’k’ims. (AH-Lome) Kulübenin içine girilmiyor. Çürük çatı ızgaralarını usta merdivenle dışarıdan söküyor. Muradik na-vu bageniz “İxi mot-amulut’az” ya do k’ai dotragu. (AH-Borğola) Murat, yaptığı dağ evine “Rüzgâr girmesin” diye iyice kapattı. Pucik ont’ulez tipiten korba k’ai doz*ğa şkule mulun do bagenişi nek’naz konodgitun. (AH-Borğola) İnek tarlada otla karnını güzel doyurduktan sonra gelir de ahırın kapısında dikilir. Nusak inora şeni tipi bageniz nz*gipums. (AH-Borğola) Gelin, kış için otu muhafaza kulübesine tıka basa dolduruyor. Bageniz mt’k’a mulovobğapt. (ÇX-Makret) Kulübeye ot dolduruyoruz. 2. Ağıl. Berek puci bagenişe oyonu şeni tok’iten 3’in3’oms. (AH-Borğola) Çocuk ineği ağıla götürmek için iple çekiyor. → pa3xa^[1]; baceni

baği i. Bağ. K’omşi xorz*a ar k’alati urz*eni şk’u momiğes. Baği na-var-miğut’es uşk’ut’u şeni şk’uni şeni-ti k’orobu. (PZ-Cigetore) Komşu kadın bir sepet üzüm bize getirdi. Bağımız olmadığını bildiğinden dolayı bizim içinde topladı.

bağu (AŞ ~ ÇX) i. Ambar. Eskiden tahtadan yapılan yiyecek deposu. Lazut’i bağu kamiği. (AŞ-Ok’ordule) Mısırı ambara götür. Ntxiri bağu cemizun. (AŞ-Ortaalan) Fındık bana ait ambarda duruyor. Obogeneşi bağu u3’k’omiluten dolibğen. (FN-Ç’anapet) Obogene’deki ambar bakımsızlıktan yıkılıyor. Nanaz bağuz na-udgirt’u mkveriz şivri konoxedu. (FN-Ç’anapet) Annemin yiyecek deposunda duran una kelebekleşen böcek kondu. Mtutiz xor3işi şura mat’u do bağu xvantumz. (FN-Ç’anapet) Ayıya et kokusu geldi de ambarı sarsıyor. Memet’ik bağuz ntxiri molobğams. (AH-Borğola) Mehmet ambarın içine (içeri doğru) fındık döküyor. Bağus na-ren uşkuri t’aroni na-t’ubun şeni ipti buğun. Ok’ule k3un. (AH-Borğola) Ambardaki elmalar hava ısındığı için ilk küflenir, sonra da çürür. M3xulepe bağus pşinaxupt. (ÇX-Makret) Armutları ambarda saklıyoruz. Bağuen nacaki hayebzdi. (ÇX-Makret) Ambardan baltayı aldım ≠ mbağu

bağulya (FN-Ç’anapet) i. [çoğ. bağulyape] Serçe. → m3ana, n3ana, 3ana

bajgi (ÇM) i. Ağaç gövdesinin kollara ayrılış yeri. Çatal. Mca, mboli mturi mtusi bajgişa ok’oç’ordun. (ÇM-Ğvant) Çok kar yağınca ağaç çataldan ortadan yarılıyor. → ç’at’ala

bakirci i. Bakırcı. Bakirci Osmanik mcveşi ç’uk’epe vayyozite plat’ums do arabaz gyosvarams. (AH-Lome) Bakırcı Osman eski kazanları balyozla ezerek arabaya yüklüyor.

bakiri/ bakiyi i. Bakır. Bakiri badyape (veya sağanepe) k’alayi cevoçamapan. (ÇM-Ğvant) Bakır sahanları kalaylatıyorum. Bakiri sağanepe k’alayi voxenapam. (AŞ-Ok’ordule) Bakır sahanları kalaylatıyorum. Bakirişi sağanepez k’alayi geboçapam. (FN-Ç’anapet, Sumla) Bakır tabaklara (sahanlara) kalay yaptırıyorum. Bakır sahanları kalaylatıyorum. Bakiri saxanepes k’alayi boxenapam. (AH-Borğola) Bakır sahanları kalaylatıyorum. Bakirişi saxanepe bok’alaylapam. (AH-Lome) Bakır sahanları kalaylatıyorum. → bak’iri, bak’k’iri

baklava/ bak’lava i. Baklava. Ma ar-jur degi baklava komomçik’o. (PZ-Cigetore) Bana bir iki dilim baklava verseydin. Ayşe baklava doç’uy. İndasi loya gvobay. (ÇM-Ğvant) Ayşe baklavayı pişiriyor. Soğuyunca şerbet döküyor. Baklava zade loya iyu. (AŞ-Ok’ordule) Baklava çok şekerli oldu. Ayşe baklavaşi şerbet’i zade msk’va goyaben. (AŞ-Ok’ordule) Ayşe baklavanın şerbetini çok iyi dökebiliyor. Gyai şkule nanak na-u baklavaşi xut daga op’ç’k’omi. (FN-Ç’anapet) Yemeğin üstüne annemin yaptığı baklavadan beş dilim yedim. Ali nadgen do ar t’epsi baklava a piçvaz imxoz. (FN-Ç’anapet) Ali ölçüsüzce bir tepsi baklavayı bir anda yiyor. Nanak bak’lavaz şerbet’i gobams. (FN-Ç’anapet) Annem baklavaya şerbet döküyor. Gyari şkule pederik bak’lavaşi ar daga ela3’k’umz do imxoz. (FN-Ç’anapet) Babam yemekten sonra bir dilim baklavayı (bütünden) alıp yiyor. Ğiz*i ntxirişi dido k’ayi nostonyayi baklava iven. (FN-Sumla) Olgunlaşmamış süt fındığı ile çok güzel baklava olur. Ar t’epsiz nak’o dagi bak’lava gamulun ? (AH-Lome) Bir tepsiden kaç dilim baklava çıkar ? Nanak baklavaşa şerbeti xoguşobu. (AK-Döngelli) Annem baklavaya şerbet döktü (= ilâve etti).

bak’i (HP ~ ÇX)(AK) i. Ahır. Üstüne ot vs konan inek ahırı. Fundak bak’is tipi geşobğams. (HP-P’eronit) Funda ahırın üstüne ot döküyor. Xasanik çala bak’is amatiyoms. (HP-P’eronit) Hasan mısır samanını ahıra sürükleyerek taşıyor. Puci bak’iya muk amulun. (ÇX-Makret) İnek ahıra kendisi giriyor. Alik puci bakis amvoçkumars. (ÇX-Makret) Ali ineği ahıra sokuyor. Bak’iyen lazma gamiği. (ÇX-Makret) Ahırdan inek dışkısı çıkardım. Oxorcak bak’is xop’e mişadumers. (AK-Döngelli) Kadın ahıra kürek koyuyor. Bere bak’işen muç’o o3xont’un. (AK-Döngelli) Çocuk ahırdan nasıl atlıyor. Alik bak’işi jin na-kexteen kotume z*iruşi xaşariten geçaps do gyoputxinaps. (AK-Döngelli) Ali, ahırın üzerine çıkmış olan tavuğu görünce fasulye çubuğu ile vurarak uçurtuyor (= aşağıya inmesini sağlıyor). Puci-çkimi boyine imt’en do emu-şeni bak’is dolomokaçun. (AK-Döngelli) İneğim devamlı kaçıyor da o yüzden ahırda tutuyorum. Baba-çkimik bak’işi guşaxveri duvarepe betoniten pa3’ups. (AK-Döngelli) Babam ahırın delik duvarlarını beton ile sıvıyor. Fatmak “Puci doyinu-i ?” ya do mani mani bak’işa nulun do minda3’k’en. (AK-Döngelli) Fatma “İnek doğurdu mu ?” diye çabuk çabuk ahıra gidiyor da bakıyor. Farik bak’i gyoktaps. Ama ağne k’idasinon. (AK-Döngelli) Fahri ahırı yıkıyor. Ama yeni yapacak. Babak “Bak’i var-giktas” ya do duvaris nca nobaz*gaps. (AK-Döngelli) Babam “Ahır yıkılmasın” diye duvara ağaç dayayarak sıkıştırıyor. Bak’is genik p’et’elaps. (AK-Döngelli) Ahırda inek yavrusu (= buzak ya da dana) böğürüyor. Farişi bak’i do cuma-muşişi bak’i ok’oçaneri ren. (AK-Döngelli) Fahri’nin ahırı ile kardeşinin ahırı bitişiktir (= birbirine eklidir). → mandre; axiri

bak’iri (PZ-Cigetore), bak’k’iri (AŞ-Ortaalan) i. Bakır. Bak’irişi sağanis k’alayi devusum. (PZ-Cigetore) Bakır sahanları kalaylatıyorum. Bak’k’iri kap’p’epe k’alayi ceboçapam. (AŞ-Ortaalan) Bakır sahanları kalaylatıyorum. → bakiri

bak’k’ali i. Bakkal. [< Arp.] Bak’k’alepek ncumuşi geç’areri na-unonan steri munz*inaman. (AH-Borğola) Bakkallar tuzun fiyatını istedikleri gibi arttırıyorlar. Cengizişi bak’k’alis k’ayi nez*i ren. (HP-P’eronit) Cengiz’in bakkalında iyi ceviz var. → turçani

bak’laçi/ bak’laç’i (AH) i. Bakraç. Bak’laçiz a mutu komotvi. Mjaz ntxombuş parvi gelulams. (AH-Lome) Bakracın üzerine bir şey ört. Süte kızılağaç yaprağı düşüyor. Mja bak’laç’ite mjoraz nuz*in. Serini ar soti keladgi. (AH-Lome) Süt bakracın içinde güneşe karşı duruyor. Serin bir yere kaldır. → ç’uk’ali^II-2; parxaç’i; paklaci

bak’lava → baklava

balarz*aği (AH) i. Siğilotu. Sinirotu. Kançıbanıotu. [Yaprakları açık yeşil, gül yaprağı genişliğinde, iki yaprak-üç yaprak şeklinde yere yapışık biten, yaprakları damarlı bitki. Kan çıbanına şifa olduğu söylenir. Yaprağı koparılıp kan çıbanının tam iltihaplı yerine yapıştırılınca emeceğine inanılır. K.A.] K’an-çibaniz balarz*aği moitvi do ordo gaşvelasen. (AH-Lome) Kan çıbanının üzerine sinirotu ört. Çabuk iyileşecek.

balkoni (AK) i. Balkon. [< Fra.] Ayşe balkonis tude i3’axen. (AK-Döngelli) Ayşe balkonun altında oturuyor. Oxorcak bere-muşi balkonişi tude i3’oxunaps. (AK-Döngelli) Kadın çocuğunu balkonun altına oturtuyor. Balkonis mç’ima geçaps do gverdi nişolen. (AK-Döngelli) Balkona yağmur vuruyor da yarısı ıslanıyor. Oxorişi balkonis mjura nodgin do var-gilamaxunen. (AK-Döngelli) Evin balkonuna güneş vuruyor (= evin balkonunda güneş duruyor) da oturamıyorum. → balk’oni; xayat’i/ xeyat’i, xayati^I, xaati^I

balk’oni (PZ)(AŞ)(AH) i. Balkon. [< Fra.] Xasanik oxori-muşis balk’oni no3’opxams. (PZ-Cigetore) Hasan evine balkon inşa ediyor. Ayşe na-3’ilu ntxiri balk’oni gupinay. (AŞ-Ok’ordule) Ayşe topladığı fındığı balkona yayıp seriyor. Doğani urzeni balk’onişa eyoşk’u. (AŞ-Ok’ordule) Doğan üzümü balkona çıkarıyor. Bozomota masaşi orti balk’oni k’ale cepatxuy. Va-naxvaşa kezdums. (AŞ-Ok’ordule) Kız masa örtüsünü balkon tarafından silkeliyor. Yıkamadan kaldırıyor. Ali balk’onişe çak’i cot’oçay. (AŞ-Ok’ordule) Ali balkondan çakı atıyor. Amet’t’i bere balk’oni cok’k’açu. (AŞ-Ortaalan) Ahmet çocuğu balkonda mahsur bıraktı. Balk’onişşe 3’ari mo-dvobam. Tudeni k’oçepe goyaben. (AŞ-Ortaalan) Balkondan su dökme. Aşağıdaki adamların üstüne dökülüyor. Xasanik binexi jin-k’at’işi balk’onişe yoşkumers. (AH-Lome) Hasan asmayı üst kat balkonuna çıkarıyor. Babak oxoris jimok’aşe k’ele-ti balk’oni nok’odams. (AH-Lome) Babam evin arka tarafına da balkon ekliyor. K’uk’uma balk’onişen nulu do dilat’u. (AH-Borğola) Güğümü balkondan düştü de yassıldı. Nana-muşis balk’onişen na-nulu 3’inek’i bere-muşik balk’onişe yut’k’oçams. (AH-Borğola) Annesinin balkondan düşürdüğü çorabı (= kelimesi kelimesine : “balkondan düştüğü annesinin çorabını”) çocuğu balkona [geri] yukarı atıyor. Nacik ntxiri balk’oniz gelobğams do oxominams. (AH-Borğola) Naci fındığı balkona döküyor da kurutuyor. → xayat’i/ xeyat’i, xayati, xaati; balkoni

baloni i. Balon. [< Fra.] Berek baloni ombarams. (FN-Ç’anapet) Çocuk balonu şişiriyor. Berek baloni obarams. (AH-Lome) Çocuk balon şişiriyor. Mamedişi baloni Memet’iz k’ai abaren. (AH-Borğola) Muhammed’in balonunu Mehmet iyi şişirebiliyor. Baloniz na-dolobubari sigaraşi k’oma, balonişi nuk’u oxobuşkvaşi galendo purinams. (AH-Borğola) Balonun içine üflediğim sigara dumanı, balonun ağzını bırakınca dışarı püskürür.

balucaği (FN), balurcaği/ baluccaği (AH-Lome) i. Domates (bitkisi ve meyvesi). Balucaği k’atineyi xaci guberi ordoşen mç’oxun. (FN-Ç’anapet) Domates katılmış fasulye yemeği erken ekşiyor. Dido t’u3a ivu do balucağiş fidepe beut’i melez. (FN-Sumla) Çok sıcak oldu ve domates fideleri soldu. Çku ar baluccaği ok’obi3’k’it do p’ç’komit. (AH-Lome) Biz bir domatesi bölüşüp yedik. Balurcağepe mjoras k’ayi imç’itanen. (AH-Lome) Domatesler güneşte iyi kızarıyor. Penceres na-golosvari balurcağepe mjoras gamç’itanen. (AH-Lome) Pencereye dizdiğin domateslerin güneşte kızarıyor. A-jur kilo balurcaği keç’opi. P’ep’eri mot-eç’opum. Getasulez opşa ren. (AH-Lome) Bir-iki kilo domates al. Biber alma. Bahçede dolu var. → domatesi

banga^[1] (AŞ) i. [çoğ. bangape] Banka. [< İta.] Para banga cemizun. Ç’umani movizda, mekçare. (AŞ-Ok’ordule) Param bankada konulu duruyor. → panga, banka

banga^[2] (AH) s. ve i. Aptal. Salak. Ham bere mtelli banga ren. Mişe dozdu haşşo ? (AH-Lome) Bu çocuk hepten salak. Kime çekmiş böyle ? Banga k’oçi k’oçepek mteli banga 3’opxuman. (AH-Borğola) Aptal insanı insanlar hepten aptal yaparlar. Ham k’oçi mteli banga ren. Eiz na-eiç’open var-oxa3’onen. (AH-Borğola) Bu adam tamamen aptal. Alaya alındığını anlayamıyor. Memet’i dido banga ren. K’ai inç’valen. (AH-Borğola) Mehmet çok aptal biridir. İyi sağılır (= kandırılır). → [aptal] k’oft’e; sefili; budala; gangara; gangu; [salak] salaxana^[1]

banka (AH-Borğola) i. [çoğ. bankape] Banka. [< İta.] Xasanik bankaz geç’areri didumers. (AH-Borğola) Hasan bankaya kendisi için para yatırıyor. Onuris bankas dido para uz*in. (AH-Borğola) Onur’un bankada çok parası var (= duruyor). → banga^[1], panga

banik’ams (FN ~ AH) EA har.f. Toprağı [aps.] el veya ayakla tepip sıkıştırıyor. → t’ambums/ t’ambuy; + gobanik’ams

♦ yet. abanik’en : Toprağı el veya ayakla tepip sıkıştırabiliyor. Oxoriz let’a dobobğit. Ntaoşi tude k’ayi var-mabanik’es. M3ika dolok’lant’a kodoskidu. (AH-Lome) Eve toprak serdik. Dolabın altını iyice sıkıştıramadık. Biraz çukurca kaldı.

banyo i. Banyo. [< İta.] Ali banyo molaxen. Xura imboy. (AŞ-Ok’ordule) Ali banyonun içinde oturup vucudunu yıkıyor.

barana i. Barınak. Ali k’ayiği-muşi ozdapay. Barana-muşişa moiyonasen. (AŞ-Ok’ordule) Ali kayığını çektiriyor. Barınağına getirecek.

barbalay (ÇM)(AŞ-Ortaalan), barbalams (FN ~ AH), barbalaps (AK) Eø har.f. I. (ÇM) Kendi kendine söz söyleyerek sızlanıyor. Söyleniyor. Ali p’anda barbalay. Guri xilli uğun. (ÇM-Ğvant) Ali her zaman söylenir. Amma iyi niyetlidir. → p’arp’alay; şvanuy^II

II. (AŞ-Ortaalan) Gerekli gereksiz konuşuyor. Dido mo barbalam. Dulya si na-gişk’un st’eri var-on. (AŞ-Ortaalan) Çok konuşma. İş bildiğin gibi değil. → [gereksiz yere çok konuşuyor] t’k’iyalams, t’k’iyalums

III. (FN-Ç’anapet) Anlamsız konuşuyor. Anlamsız bir şeyler söyleniyor. Mu ağodu, var-miçkin. Cumadik andğa dido barbalams. (FN-Ç’anapet) Ona ne olduğunu bilmiyorum. Amcam bugün anlamsız bir şeyler söyleniyor.

IV. (AH) Uyurken istem dışı konuşuyor. Sayıklıyor. Hemuk k’at’a seriz barbalams. (AH-Borğola) O her gece sayıklar.

V. (AK-Döngelli) Eø har.f. Saçmalıyor. Oxorcak ğarğalaps. Ama boyne barbalaps. (AK-Döngelli) Kadın konuşuyor. Ama devamlı saçmalıyor. → nçxalums^III; patxums^III; kançums; goşubğams; vrat’k’ums; amut’alaps

bardaği i. Bardak. Doloxeni k’apaği var-moşk’u3’aşşa mca bardaği var-dologaben. (AŞ-Ortaalan) İçerdeki kapağı sökmeden sütü bardağa dökemezsin. Morderi bardağite 3’ari oşu dido xazi mayen. (AŞ-Ortaalan) Büyükçe bardakla su içmek çok hoşuma gidiyor. Ntaroz na-ren bardağepe molat’axu. (AH-Borğola) Dolaptaki bardakları kırdı. Da-çkimik bardaği 3’k’arite k’urç’olums do çxims. (AH-Borğola) Kız kardeşim bardağı su ile iyice yıkıyor. Tekinik gyari şkule na-çxu bardağepe ntaroz moladgims. (AH-Borğola) Tekin yemekten sonra yıkadığı bardakları mutfak [kap] dolabına yerleştiriyor. → meşlep’e, meşrepe

bardi^[1] (AŞ-Ok’ordule) i. Düzenli üst üste sıralanmış 2-4 metreye kadar yükseklikte kurutulmuş eğreltiotu. Bere meç’opi. Bardi ek’un3’ay. Ç’vasen. (AŞ-Ok’ordule) Çocuğu yakala. Eğrelti yığıntısını ateşe verip yakacak.

bardi^[2] (FN ~ AH) i. 1. (Saman, çayır vs ile yapılan) yığın. Nçalaşi bardi iç’vert’uşa m3’k’a it’k’oçert’u. (FN-Ç’anapet) Mısır sapı yumağı yanarken kıvılcım saçılıyordu. Berek nçalaş bardiz nun3’inams. (FN-Sumla) Çocuk saman yığınını tutuşturuyor. Na-p’ç’k’orum nçala ha3’i k’unk’uli bikom. A sum-otxo ndğaşa k’ayi doxomun do bardi dobikomt. (AH-Lome) Kestiğim mısır samanlarını şimdilik k’unk’uli (= küçük yığımlar) halinde yerleştiriyorum. Birkaç güne kadar iyice kurur ve bardi (= büyük yığın) yaparız. 2. Yığınak. Nanak limxanaşi bardiz xoçka gudumers. (FN-Ç’anapet) Annem eğreltiotu yığınağının etrafına sırık koyuyor. Limxana bardişi ogine na-maz*iru 3’i3’ila biga bgorişa ntxiri-peso k’ala let’az dolilu. (FN-Ç’anapet) Eğreltiotu yığınağı önünde gördüğüm yılan, sopa arayana kadar fındık kökünün orda toprağa girdi.

bardixana (AH) i. Kerhane. [< Far.] Genelev. Beroba-çkimis ar oxorca şeni “bardixanaşen gamaxtimeri” ya do zop’ont’es. (AH-Lome) Çocukluğumda bir kadın hakkında “genelevden çıkma” diye söylüyorlardı.

bareri/ baeri/ bareli/ baeli → ibaren

bargums (AH) EA har.f. Eşyaları [aps.] toparlıyor. Evini [aps.] yerleştiriyor. Animse-çkimik oxori ağani eç’opu. Oxori-muşi bargums. (AH-Lome) Yeğenim evi yeni aldı. Evini yerleştiriyor. → mç’k’eşums; + nubargams

bars/ bas (PZ-Cigetore), bay (ÇM)(AŞ-Ortaalan), bars (FN ~ ÇX)(AK) Aø har.f. [kökü √-bar- ; sade perf. baru] Rüzgâr [aps.] esiyor. Andğa ixi opşa bas. Xombula parvepe putxums. (PZ-Cigetore) Bugün rüzgâr çok esiyor. Kuru yapraklar uçuyor. İxi barasi Emines tomalepe apaşen. (PZ-Cigetore) Rüzgâr estiği zaman Emne’nin saçları karışıyor. Ham ndğalepes ixi opşa bars. Zuğa-ti empun. (PZ-Cigetore) Bugünlerde rüzgâr çok esiyor. Deniz de kabardı. Andğa ixi bay. Zuğa 3’ari kvalopona noçxay. (ÇM-Ğvant) Bugün rüzgâr esiyor. Deniz suyu çakıllığa vuruyor. Ali otva ixi-parpa kocodginu. İxi barasi ç’irç’ilay. (ÇM-Ğvant) Ali çatıya fırıldak taktı. Rüzgâr esince gıcırdıyor. Hamseri ixi baru do sotinui ntxiri let’as obğun. (FN-Sumla) Bu gece rüzgâr esti ve ne kadar fındık varsa yere serilmiş durumdadır. İxi bara şkule lazut’iş dudi gyut’roxun. (FN-Sumla) Rüzgâr esince mısırların doruğu kırılır. Heşşo ixi bars ki tozi dumaniz ant’alu. Ortaluği zifozik kodikaçu. (AH-Lome) Öyle bir rüzgâr esti ki toz dumana karıştı. Ortalığı toz bulutu kapladı. İxik mançxomez na-unon steri var-bars. (AH, atasözü, K.A.) Rüzgâr balıkçının isteğine göre esmez (= İşler senin istediğin gibi yol almaz). K’irimişen na-bars ixik Arkabis zuğa dido ordams. (AH-Borğola) Kırım’dan esen rüzgâr Arhavi’de denizi çok büyütüyor. İxi var-baraşi gale gompineri tipepeşi doloxe ordo var-goşaskurun. (AH-Borğola) Rüzgâr esmeyince dışarıda serili otların içerisi erken kurumuyor. Ğoma lumci ixi zifozi steri baru. (AH-Borğola) Dün akşam rüzgar fırtına gibi esti. Andğa dido ixi bau. (ÇX-Makret) Bugün çok rüzgâr esti. Bavra baraşi gon3’k’eri pencereşen oxoris mç’ima amobğaps. (AK-Döngelli) Rüzgâr esince açık olan pencereden evin içine yağmur serpiliyor. Bavra dido p’at’i bars. (AK-Döngelli) Rüzgâr çok fena esiyor. Bavra baruna ncaşen uşkiri melaps. (AK-Döngelli) Rüzgâr eserse ağaçtan elma düşer. → ibarams; ibay; + ubay; + ubarams/ ubaray/ ubars

basabura (ÇX-Mskibati) i. Patates. → k’art’ofi, k’art’op’i; let’a-ore; let’a-makvali; patatesi; dixa-makvali; k’artofi

bask’et’i/ basket’i i. Basketbol. [< İng.] Ali do Amet’t’i bask’et’t’i ibiru. Ali Amet’t’i ocginu. (AŞ-Ortaalan) Ali ile Ahmet basket oynadı. Ali Ahmet’i yendi.

bastoni i. Baston. [< İta.] Tiz p’ap’axi moitmers. Bastoni dikaçams do p’ap’uli-muşiz nagnapen. (AH-Borğola) Başına bere örtüyor. Eline baston alıp da dedesine benzemeye çalışıyor.

başbakani i. Başbakan. Turkiyeşi başbakani Suriyeşa igzalu. (AK-Döngelli) Türkiye başbakanı Suriye’ye gitti.

başk’a (PZ ~ AŞ), başka (FN ~ ÇX) s. Başka. Lobca t’ağani ek’ibğen. Başk’a soti var-iyen. (AŞ-Ok’ordule) Fasulye tavaya eklenir. Başka bir yere olmaz. Emines gzas komoli-muşi eluk’atun. Başka miti va-ren. (AH-Lome) Emine yolda kocasıyla birliktedir. Başka kimse yok. # Ağustozi mulun atmacaş ora / Va-mp’orom-i, kale bozo gyozgyora / Va-mp’oromna dotkvi başka gobgora / Muç’o p’a do so bida e verane. (AH-Musazade, Y.T.) Ağustos geliyor atmaca zamanı / Beni sevmiyor musun, kız, göz göre göre / Beni sevmiyorsan söyle, başka birini arayım / Nasıl yapayım, nereye gideyim, ey gidi. → teni

batakluği i. Bataklık. Ogine hantepe bit’t’umi batakluği ort’t’u. Brinz*i dvorgamt’ey. Handğa iri k’ale opşey. Artuği brinz*işi tarla va-dosk’udu. (AŞ-Ortaalan) Eskiden buraları hep bataklık idi. Pirinç ekiyorlardı. Bugün her tarafı doldurdular. Artık pirinç tarlası kalmadı. → zoni; ç’orç’i, ç’orç’ona; çoli; çoşlop’i

batmani (AK) i. Su taşımak için eskiden kullanılan topraktan yapılan kap. Su testisi. Xut batmani 3’k’ari p’t’iri do xolo var-domibağu. (AK-Döngelli) Beş testi su taşıdım da yine de bana yetmedi. → çupi, çupina; test’i; kyupi, kupi; xica; katana; dergi

bat’t’aniye/ bat’aniye i. Battaniye. İni ort’aşa yorğani evitum. Himu jindo bat’t’aniye eyevitum. (ÇM-Ğvant) Soğuk olduğu zaman yorgan örtüyorum. Onun üstüne de battaniye örtüyorum. Ini orapez nanak jur bat’t’aniye eitumers. (FN-Ç’anapet) Soğuk zamanlarda annem üstüne iki battaniye örtüyor. Nusak balk’oniz bat’aniye patxums. (AH-Borğola) Gelin balkondan battaniye silkiyor. İnişen na-moxtes berepe, bat’aniye gotumers do ot’ubinams. (AH-Borğola) Soğuktan gelen çocukları, [onlara] battaniye sarıp da ısıtıyor. İni mavaşi bat’t’aniye gobitumer. (AH-Borğola) Üşüyünce battaniye sarınıyorum. Xasanik na-cans cuma-muşis na-mostun bat’t’aniye yotumers. (AH-Borğola) Hasan uyuyan kardeşinin üstünden açılan (= düşen) battaniyesini (onun üzerine) örtüyor.

bauli (AŞ-Ortaalan) i. Bavul. [< İta.] Aşe bauli k’oruy. (AŞ-Ortaalan) Ayşe bavulu bağlıyor. Bauli kevvi cenk’ori. (AŞ-Ortaalan) Bavulu sıkı bağla. Bauli vrossi cok’k’ori. Moy-colamt’ay. (AŞ-Ortaalan) Bavulu üstüne iyi bağla. Düşmesin. Bauli na-cebdvi şapka dilat’t’u. (AŞ-Ortaalan) Bavula koyduğum şapka ezildi. Bauli nak’k’u-ti porça int’ren kocedvi. (AŞ-Ortaalan) Bavula ne kadar gömlek sığarsa koy. → bavuli

bavra (AK) i. Rüzgâr. Bavra baraşi gon3’k’eri pencereşen oxoris mç’ima amobğaps. (AK-Döngelli) Rüzgâr esince açık olan pencereden evin içine yağmur serpiliyor. Bavra dido p’at’i bars. (AK-Döngelli) Rüzgâr çok fena esiyor. Bavra baruna ncaşen uşkiri melaps. (AK-Döngelli) Rüzgâr eserse ağaçtan elma düşer. Andğa bavra bars do ntxiri k’ai guşaxomun. (AK-Döngelli) Bugün rüzgâr esiyor da fındığın araları iyice kurur. Andğa bavra na-ren şeni mzoğa irden. (AK-Döngelli) Bugün rüzgâr var. Onun için deniz büyüyor. → ixi

bavuli (AŞ-Ok’ordule) i. Bavul. [< İta.] Bavuli na-cemizun şeyepe mtuyi xvat’uy. (AŞ-Ok’ordule) Bavulda duran eşyalarımı fare kemiriyor. → bauli

baxça (ÇX) i. Bahçe. [< Far.] Pucik baxçaz cups. (ÇX-Makret) İnek bahçede otluyor. → livadi; ont’ule

baxums/ baxups (AH ~ ÇX)(AK) EA har.f. Dövüyor. Dayak atıyor. K’oçiz çkar gagna var-uğun. Gzas na-golaxtasen berepe baxums. (AH-Lome) Adamda hiç duyarlılık (= anlayış) yok. Yoldan geçen çocukları dövüyor. Alişi p’aramitişe Osmani dido işumen. Z*iraşi “Ar k’ayi dobaxa” ya do maçiçkinen. (AH-Lome) Ali’nin konuşmalarına Osman çok kızıyor. Gördüğü an “Bir güzel döveyim” diye tahrik oluyor. Cuma-çkimik ç’ut’a bere na-baxumanpez oğune go3’udgitu do heya muşletinu. (AH-Borğola) Kardeşim küçük çocuğu dövenlerin önünde dikildi de onu kurtardı. Bee k’ata seis baxups. (ÇX-Makret) Çocuğu her akşam dövüyor. Nandidik mota-muşi baxup’t’uşi p’ap’uli-muşi ot’k’obinaps. (AK-Döngelli) Babaannesi torununu döverken dedesi onu saklıyor. Pamuği p’aloten baxup do vobarap. (AK-Döngelli) Pamuğu kalın sopa ile dövüyorum da kabartıyorum. Berek da-muşi baxups do omgarinaps. (AK-Döngelli) Çocuk kız kardeşini dövüyor da ağlatıyor. → mbaxums/ mbaxuy; mbarums/ mbaruy

bay → bars

bayami (AH-Lome) i. Bayram. Go3’oz bayamişen ar ndğa oğine k’uçxe memot’roxu-dort’un. (AH-Lome) Geçen yıl bayramdan bir gün önce ayağım kırılmıştı. Bayamişi iptineri ndğaz skande meptaten. (AH-Lome) Bayramın birinci günü sana geleceğiz. → dandra; xvamule-ndğa; bayrami

bayat’i (AŞ), bayati (AK) s. Bayat. Zade bayat’i cari maşk’omu. Cicili maç’u. (AŞ-Ok’ordule) Çok bayat ekmek istemeyerek yedim. Dişetim acıdı. Kuvali bayati na-ren şeni punçxa dibğen. (AK-Döngelli) Ekmek bayat olduğu için kırıntıları dökülüyor.

bayrami (ÇM)(FN)(AH-Borğola)(AK) i. Bayram. Arafa-ndğa oxori gokosa-goncular. Ç’umani-muşi bayram-on. (ÇM-Ğvant) Arife günü evi silip, temizleyeceksin. Ertesi günü bayramdır. Nanak k’at’a bayramiz berepez k’alemi gurtams. (FN-Ç’anapet) Annem her bayramda çocuklara kalem dağıtıyor. Osmanik k’at’a bayramiz mak’vandes sadaka niçams. (AH-Borğola) Osman her bayramda dilenciye sadaka (kendisi için) veriyor. Berepek k’at’a bayramiz didilepeşen geç’areri meşvenaman. (AH-Borğola) Çocuklar her bayramda büyüklerden para umuyorlar. K’urbaniş bayramiz k’urbani şeni puci nok’vatez. (AH-Borğola) Kurban bayramında kurban için inek kestiler. Bayrami na-mulun şeni oxorişi 3’oxleni gza gu3’akosups. (AK-Döngelli) Bayram geleceği için evin önündeki yolu süpürüyor. → dandra; xvamule-ndğa

bayramluği s. Bayramlık. Bayramda kullanılan. Berepez bayramluği dolokunupe duç’u. (FN-Ç’enneti) Çocuklara bayramlık elbiseler dikti.

bazi s.-z. ve i. Bazı. Bazen. Ara sıra. I. s. Bazı. Bazi biç’i berepe nana-nişişa dozdaman. (PZ-Cigetore) Bazı erkek çocuklar anasına çekerler. Bazi biç’i berepe nana-nişişa dozduman. (ÇM-Ğvant) Bazı erkek çocuklar anasına çekerler. Bazi biç’ç’i berepe nanape-nişişe dozduman. (AŞ-Ortaalan) Bazı erkek çocuklar analarına çekerler. Ar k’arvanik bazi 3’anaz jur yavri meçams. (AH-Lome) Bir kovan bazı senede iki yavru verir. Mtviri dido mtvaşi bazi ncalepe mot’roxun. (AH-Borğola) Kar çok yağınca bazı ağaçlar (dipten) kırılıyor. → p’anda^[2]; kimi

II. z. Bazen. Ara sıra. Biç’i bere a bazi nana-muşişe dozdams. (PZ-Apso) Erkek çocuk bazen anasına çeker. # K’omşiluğişa bulut’ayiz bazi / Gzalepez memager. Mot-ikom nazi. (FN-Xazara, K’.M.) Komşuluğa giderken bazı / Yollarda bana raslıyorsun. Nazlanma. # Yoyi nana xolo komoxtu yazi / Noderepe ivasen bazi bazi / Kimik yazma kimik moytvasen k’azi / Pukurasen duzluği dadi-çkimi. (FN ~ AH, Anonim) Of anne of yine geldi yaz mevsimi / İmeceler olacak ara sıra / Kimi yazma ile kimi k’azi ile başını örtür / Çiçek verecek düzlük, teyzem. Kalamani p’ç’imt’aşi bazi lemşi var-goşulun do bizi elebiyonam. (AH-Lome) Çarık dikerken bazen iğne geçmiyor. Bunun için sivri bir şey kullanıyorum. Baba noğaşe gyulut’aşi bazi baba-skani k’ala ok’agen. (AH-Lome) Babam çarşıya inerken bazen babanla karşılaşıyor. Lazi oxorcalepek bgarapez bazi-ti k’ore3xapape ikoman. (AH-Lome) Laz kadınları yas tutarken bazen de ağıt yakarlar. P’ap’ulik uciz k’ayi var-ognams. Ala bazi bazi jindole e3’i3’k’en. (AH-Lome) Dedemin kulakları pek iyi duymaz. Ama arada yukarı doğru bakıyor.

III. i. Bazısı. Bazıları. Baziz k’işiz mtviri ak’vandana-ti var-mekçams. (AH, atasöz) Bazılarından kış aylarında kar istesen de sana vermezler (= Bazı insanlar nemrutluğundan kendisine yaramayan bir şeyin başkasına yaramasını istemez). → kimi

be (ÇM ~ AŞ) ü. → kale; ≠ ç’e. I. (ÇM ~ AŞ) [Bayanı hitap etmek için kullanılan ünlem] Ey ! Yahu ! Be ! # Cesluği doloxendo / Meşk’irçay uça porça / Si molaxar. Be, bozo / Tolepe giğun uça. (ÇM-Ğvant) Göğüslüğün içine / Giyiyor siyah gömlek / Beni delirteceksin. Ey, kız / Siyah gözlerin var. Porça kok’imbini, be bozomota. 3i3i gazin. (AŞ-Ok’ordule) Gömleğini ilikle, e kız. Memen görünüyor.

II. (ÇM) [Kendisinden büyük erkeği saygıyla hitap etmek için kullanılan ünlem] Ey ! Yahu ! # Obadera oropa / Mu dogaç’in ? Be, badi ! / Guri badi var iyen / Oropa on muradi. (ÇM-Ğvant, atma türkü) Yaşlılıkta sevdalığa / Ne gereğin var ? İhtiyar ! / Yürek ihtiyarlamiyor / Aşkta mutluluk var.

bece (ÇM) i. Evli olduğu bilinen kadını naziklikle çağırırken kullanılan hitap. “Yenge !”

becğams/ becğay (PZ ~ FN)(AH-Borğola) Eø har.f. I. (PZ) Kızgınlık anında bağırıyor. Şiddetli bağırıyor. Berek om3’elişe becğams. (PZ-Apso) Çocuk beşikten bağırıyor. Ayşeşi puci xvala na-ot’u şeni opşa becğamt’u. Ar k’ata kelumç’eşu. Diraxat’u. Hus var-becğams. (PZ-Cigetore) Ayşe’nin ineği yalnız olduğu için çok bağırıyordu. (Ayşe) bir (hayvan) arkadaş (ineğin) yanına getirdi. (İnek) rahatladı. Daha da bağırmıyor. → şvanuy^III

+ ubecğams ED har.f. Birine kızıp bağırıyor. Nana-şk’imik mibecğams. (PZ-Apso) Annem bana kızıp bağırıyor.

II. (ÇM ~ AŞ) Gereksiz ve düzensiz seslerle bağırıyor. Guri mvalasi k’oçi st’eri var-ilak’iday do becğay. (ÇM-Ğvant) Kızınca adam gibi konuşmuyor. Bağırıyor. Musa hik’u na becğay ! Mu ağodu ? (AŞ-Ok’ordule) Musa ne kadar bağırıyor ! Ne oldu ? Mo-becğam. (AŞ-Ortaalan) Gereksiz bağırma.

III. (FN) Bağırarak kızıyor. Xasanik Ali şeni becğams. (FN-Ç’anapet) Hasan Ali’ye (Ali için) kızdı. Baba-muşik becğuyiz berez guyiz gyat’u. Ogine çabrepe uxup’inu. Hemindora şkule obgarinuz kogyoç’k’u. (FN-Ç’anapet) Babası bağırınca çocuğun ağrına gitti. Önce dudaklarını büzdü. Sonra ağlamaya başladı. Xasanik ğoma becğamt’uşa na-tkupe Aliz-ti kelaçu. (FN-Ç’anapet) Hasan’ın dünkü kızgınlığında söyledikleri Ali’ye de dokandı. Nuk’uz var-atku do k’ap’ula k’ele becğams. (FN-Sumla) Yüzüne karşı söyleyemedi. Arkasından kızarak bağırıyor.

+ ubecğams ED har.f. Birine bağırarak kızıyor. Mota-çkimiz bubecğayiz çabrepe uxup’un. İbgars. (FN-Sumla) Torunuma bağırsam dudakları büzülür, kalbi kırılır, ağlar. Ma berez bubecğam. Nana-muşik eindums. (FN-Sumla) Ben çocuğa kızıyorum. Annesi üzerine alıyor. Oxoriz ma mibecğanşi p’ap’uli golomadven. P’ap’ulişi yaniz mitiz çkimde nena var-atkven. (AH-Lome) Evde bana kızdıklarında dedem beni korur. Hiç kimse dedemin yanında bana laf söyleyemez.

IV. (AH-Borğola) Sayıklıyor. Anlamsız konuşuyor. Berek, izabunuşi daçxuri yuxtu. Hem oraz becğu. (AH-Borğola) Çocuk hastalanınca ateşi yükseldi. O zaman sayıkladı (= anlamsız konuştu).

beçi (PZ) z. Belki. Galiba. Xasani ! Sifet’i cegakçandu. Çere gamt’u. Beçi mutişa gaşk’urinu. (PZ-Cigetore) Hasan ! Yüzün soldu. Rengin kaçtı. Belki bir şeyden korktun. → mondo^[1]-I; beki, bekita; galiba; belki

bedi^[1] (ÇM) i. 1. Büyükanne. Nine. Bedi-şk’imi limci leba dovijinasi ç’umanişi ordoşa cemok’u3xinay. (ÇM-Ğvant) Babaannem ben gece geç yatınca sabah erkenden beni uyandırıyor. Bedi-şk’imi k’at’a limci mimeselaman. (ÇM-Ğvant) Babaannemiz her akşam bize hikâye anlatıyor. Bedi prosk’ate xazireri cari xazi ayert’u. (ÇM-Ğvant) Büyükanne pırasa ile hazırlanmış yemek severdi. Bedi-şk’imi dido vrosi cari ikumt’u. Ar soti duguni iyuk’on-i alayi3o himu cari oxaziru guri ayert’ey. (ÇM-Ğvant) Büyükannem çok güzel yemek yapardı. Bir yerde düğün olunca herkes ona yemek yaptırmak isterdi (= onun yemek hazırlamasını isterdi). Bedi-şk’imi eşk’akunaşe var-eşk’evikunaşa gale var-gamomoşk’umt’u. (ÇM-Ğvant) Ninem iç giysisi (= atlet, fanila vs) giymeden beni dışarı bırakmıyordu. Bedi-şk’imi ini orape meşk’akunaşe meşk’emokunamt’u. (ÇM-Ğvant) Ninem soğuk zamanlarda içi giysisi (= kazak, yelek vs) bana giydiriyordu. Ali bedi-muşi dişk’alepe amuğay. (ÇM-Ğvant) Ali nenesinin odunlarını içeriye taşıyor. Ayşe bedi-muşi mutonpe goluğay. (ÇM-Ğvant) Ayşe ninesine bir şeyler götürüyor. 2. İhtiyar kadın. Nine. Ayşena-Bedi k’at’a ç’umanişi ordoşa moiselen, berepe k’erk’eli uxenay, berepeşi guri ikumt’u. (*)(ÇM-Ğvant) Ayşena Nine her sabah erken kalkar, çocuklara simit yapar, çocukların gönlünü yapardı. [(*) “... kalkar, ... yapar, ... yapardı” ifadesinin karşılığı olarak verilen “...... moiselen, ...... uxenay, ....... guri ikumt’u” ifadesi, yazılı Türkçe ifadenin kopyasıdır. Doğal konuşma Lazcasında “Ayşena-Bedi k’at’a ç’umanişi ordoşa moiselert’u. Berepe k’erk’eli uxenamt’u. Berepeşi guri ikumt’u.” şeklinde söylenir.] Haminepe Eme-Bedişa vrosi urzeni na-a3’ilen miti var-on. Eme-Bedi urzeni-ara usuli usuli k’uk’ari mok’uğay. Var-odardalinaşa moizday. He-şeni em vrosi him a3’ilen. (ÇM-Ğvant) Eme Nene buralarda en iyi üzüm toplayandır (= buralarda ondan daha iyi üzüm toplayabilen kimse yok). Üzüm dalına yavaş yavaş kancayı takıyor. Titretmeden çekiyor. Onun için en iyi toplayabiliyor. → didi; morderi-nana, didi-nana, nandidi

bedi^[2] (AH) i. Baht. Kader. Şana bedi-skaniz ! (AH-Lome) (1) Helâl olsun. (2) Yazıklar olsun. Kvaz gebdgana gyoxedun. Uça ren bedi-çkimi. (AH, atasözü, K.A.) Taşa bassam izi kalır. Karadır benim bahtım (= Ne yapsam bahtım karadır). → t’işi

beki (AH) z. Belki. Aşek drap’ani gundinu-doren. “Beki tipis ant’alu” ya do jimok’as na-ok’obğun tipi bigate gokankums. (AH-Lome) Ayşe orağını kaybetmiş (= kelimesi kelimesine : “Ayşe’nin orağı kaybolmuş”). “Belki otlara karışmıştır” diye evin arkasında yığılı duran otları sopayla karıştırıyor. Na-memixires altunepe soti var-iz*iru. Ar gem3’k’omiluşe mendaptitk’o beki mutu divasen. (AH-Lome) Çalınan altınlarımız bir yerde bulunamadı. Bir de fal baktırmaya gitseydik belki bir şey olur. → beçi, bekita; mondo^[1]-I; galiba; belki

bekita (FN ~ AH) z. I. Belki. Galiba. Karmat’ek lazut’i gemku bekita. Nanak “Lazut mot- geskidut’az” ya do xaroz na-guragadams sersi mulun. (AH-Lome) Değirmen mısırı öğüttü galiba. Annemin “Mısır kalmasın” diye xaro’nun etrafına vurduğu sesler geliyor. → beçi, beki; mondo^[1]-I; galiba; belki

II. Her halde. Cordani dido oraşen doni çkar var-maz*iren. Bekita kyoyişen-ti k’uçxe moizdu. (FN-Ç’anapet) Cordani epeyi zamandan beri göremiyorum. Her halde köyden de ayağını çekti (= köye de artık uğramaz oldu). Ğalacicaz ğaç’k’a memoxen bekita. Dido nostoneyi mançamins. (AH-Lome) Koltuk altımda kene var her halde. Çok tatlı kaşınıyor. → mondo^[1]-II; heralde/ herhalde/ heralda, xeralda

belediye i. Belediye. [< Arp.] Ar tuta şuk’ule belediye-seçimepe on. Hi-şeni vulur-movulur do leba nena memaçen. (AŞ-Ok’ordule) Bir ay sonra belediye seçimleri var. Ondan dolayı gidip geliyorum ve geç cevap verebiliyorum. Ayşek belediye-guşamaluşi ambarepe şeni İnternetişen ti-muşi içkinapaps. (AK-Döngelli) Ayşe belediye seçimleri hakkında haberdar olmak için İnternetten kendisini bilgilendiriyor. Ç’umani belediyeyi 3’oxe Doğanis mopxvadi. (ÇX-Çxalazeni, TM) Sabahleyin belediyenin önünde Doğan’a rastladım.

belez*z*uği (AH) i. Bilezik. Esmak belez*z*uği dolik’idams. (AH-Lome) Esma kendine bilezik takıyor. Xasanik Esmaz belez*z*uği dolok’idams. (AH-Lome) Hasan Esma’ya bilezik takıyor. Ağani noğamisaz xez vit’o-xut belez*z*uği dolobun. (AH-Lome) Yeni gelinin elinde on beş bilezik var. Nurik oxorcaz xez na-dolobun belez*z*uği dolo3’k’ams. Ulun do k’umayiz meçams. (AH-Lome) Nuri karısının elinde takılı bileziği çıkarıyor. Gidip de kumara veriyor. → bilezuği

belge i. Belge. Mailiz “Belge 10” coxoni dosya ek’uz*in. (AH-Lome) “Belge 10” adlı dosya mailin arkasında eklidir. Belge 82 coxoni dosya ek’uz*in. Dosyaz doloxe 99R do 100R belgepeşi coğap’i meşaz*in. (AH-Lome) Belge 82 isimli dosya eklidir. Dosyanın içinde 99R ve 100R belgelerinin cevabı var.

belki (AK) z. Belki. Nanak “Belki musafirepe mulun” ya do x’vali mişaşinaxups. (AK-Döngelli) Annem “Belki misafirler gelir” diye gizli bir yere peynir saklıyor. → beçi, beki; mondo^[1]-I; bekita; galiba

belli s. Belli. Oxoris vort’atşi Xasani muç’o gamastun belli va-ren. (AK-Döngelli) Biz evdeyken Hasan nasıl da gizlice çıkıp kaşıyor belli değil. Vit ndğa mu ren ki ! Solen gamastun belli var-ix’ven. (AK-Döngelli) On gün nedir ki ! Nereden geçer (= biter) belli olmaz. Memetis guri muxtaşi solen ilastun belli var-ix’ven. (AK-Döngelli) Mehmet kızınca nereden sıvışıp da kayboluyor belli olmuyor.

belluği (ÇM) i. Etek. Ayşe igzart’aşa belluği apatxen. (ÇM-Ğvant) Ayşe yürürken eteği sallanıyor. → ort’apu^II; eteği; got’k’imale; gu3’at’k’imale

belups (AK) EA har.f. Çapalıyor. Belliyor. Toprağı [aps.] kazıyor. Nandidik ont’ule belups. (AK-Döngelli) Ninem bahçeyi belliyor. → bergums/ berguy/ bergups; çizonuy; molums/ molups; gomolaps; gumers^[2]; ntxorums/ ntxoruy/ ntxorups

bena (ÇM) i. I. Babaanne ya da anneanne. Bena-şk’imi tolepe vrosi var-azirt’u. Mt’orinderi vali cemit’ağanamt’ey. (ÇM-Ğvant) Babaannem’in gözleri iyi görmezdi. Küflü peynirleri tavalardı. → didi; morderi-nana; bedi; didi-nana, nandidi

II. Yaşlı kadın. Nine. Bena : “var-ort’aten ! Heko mçvela-t’k’vani var-on çi ! Mu-t ort’asen dolvobğamt ! (ÇM-Ğvant) Yaşlı bir kadın (kendilerine ait araziye çöp atanı görünce) : “Yokolasıcalar ! Orası çöplüğünüz değil ki ! Ne var ne yok atıyorsunuz.” → şira-dida, dida-şira, dida; dadi; kçini, xçini

bencelums (FN) EA har.f. Körleştiriyor. Xasanik na-mepçare arguni k’at’a fara bencelumz do moiğams. (FN-Ç’anapet) Hasan verdiğim baltayı her defasında körleştirip getiriyor. → cemp’irums, cump’irams; ceşaluy, cuşalay; moşaluy; cump’ilay; (“ncaxums” altında) uncaxams; mubğams/ mubğaps

bengi (AH-Lome) i. Ben. Çoğu doğuştan, tende bulunan ufak, koyu renk leke veya kabartı. Ğvapez jur k’ele-ti bengi miğun. (AH-Lome) Yanaklarımın iki yanında da ben var. → simadi; beni

beni (AH-Borğola) i. Ben. Çoğu doğuştan, tende bulunan ufak, koyu renk leke veya kabartı. Mesoğoniz ar didi beni gemoxen. (AH-Borğola) Kalçamda büyük bir ben (yüzeye işlemiş olarak) var. → simadi; bengi

benzini i. Benzin. [< Fra.] Şuşe va-mutvasi benzini gamiçodinen. (ÇM-Ğvant) Şişeyi kapatmazsan benzin boşalıyor.

berberi i. Berber. [< İta.] Baba berberişe var-ulun. Ntoma-muşi muk iç’k’orams. (AH-Lome) Babam berbere gitmez. Saçlarını kendi keser.

berci (PZ ~ AŞ) i. Çapa. Velik Alişi bercepe amadums. (PZ-Cigetore) Veli Ali’nin çapalarını içeriye koyuyor. Origite ntxorar do bercite 3’ijonar. (ÇM-Ğvant) Kazma ile kazıp çapa ile çapalayacaksın. → çapa; ≠ bergi

bere/ bee i. Çocuk. 1. Küçük yaştaki insan. Bet’i k’oçi bere st’eri isinapay. (AŞ-Ok’ordule) Büyük adam sanki çocuk gibi konuşuyor. Berek nana-muşiz abgars. (FN ~ AH) Çocuk annesini hedef alıp ağlıyor. Berez baba-muşik umğoruşi na-xen orz*oz kogyamk’u3u. (AH-Borğola) Çocuk, babası ona bağırdığında oturduğun iskemle üzerine çömeldi. Bere istert’uşi gyantxu do ağne dolokunu dot’alaxu. (HP-P’eronit) Çocuk oynarken yere düşüp yeni elbiseyi çamur ile kirletti. Berepe k’ala vip’aramitamt’i. Mendap’3’k’edişi Axmetik ma amigdemt’u. (HP-P’eronit) Çocukla konuşuyordum. Baktığımda Ahmet beni alaya alıyordu. Beez coğoyişen aşkuyinen. (ÇX-Makret) Çocuk köpekten korkuyor. Berek a3’i xoxups. Ama jur tuta şkule goxtasinon. (AK-Döngelli) Çocuk şimdi emekliyor. Ama iki ay sonra yürüyecek. Vit’o-xut ndğeri bere sum tuteri bereşa nungaps. (AK-Döngelli) On beş günlük bebek üç aylık bebeğe benziyor. 2. Evlât. Bere-muşis Şina kocodves. (PZ-Apso) Çocuğuna Şina adı verdiler. Berepe seri nek’na va-gon3’umu şeni çinadveri miyonun. (ÇM-Ğvant) Benim çocuklar gece kapıyı açmamaları için tembihliler. Bere-muşi askerişa mektubi na-va-muncğonay şeni e3’vabğen. (ÇM-Ğvant) Askerlik yapan çocuğu mektup göndermediği için dertleniyor. Ali mi-ti nagasen bere-muşi oçinapay. (ÇM-Ğvant) Ali kim ile karşılaşırsa oğlunu tanıştırıyor. “Berez ini mot’aet’az” deyi nana-muşik yorğani gyotvams. (FN-Ç’anapet) Çocuğa soğuk olmaması için annesi yorgan ile örtüyor. Bere-skanik xolo z*igara şums. - Aya ! O3’k’edi ! (FN-Sumla) Senin çocuğun yine sigara içiyor. - Bak sen ! Bere oxorişi bereketi ren. (AH, atasözü) Çocuk evin bereketidir. Berek ç’k’omaşi nana-ti iz*ğen. (AH, atasözü, K.A.) Çocuklar yedikçe anneler de doyar. Nanak bere-muşi şeni mjas kuvali duluk’vançxups. (ÇX-Çxalazeni, TM) Anne çocuğa sütün içine ekmek parçaları doğruyor. Berek mu amut’alaps ! (ÇX-Makret) Çocuk ne saçmalıyor ! 3. Etrafındakilerden daha az yaşlı olan kimse. Delikanlı. Bere t’obaşa doiley do ok’aç’xe eşk’uxvey. (ÇM-Ğvant) Delikanlıyı gizliden vurdular, amma sonradan (başkaları) ortaya çıkardılar. # Eça, var-mzgudaşa na-xombun / Lazonaşi berepe / Diyey xark’i k’oçepe / Gonduneri berepe. (AŞ, X.T.) Yazık daha filizlenip yeşermeden kuruyup solan / Lazona’nın çocuklarına. / Oldular yabancı adamlar / kaybedilmiş çocuklar. (→ p’alik’ari^I) 4. Yaşı büyük olmasına rağmen büyüklere yakışmayacak biçimde düşüncesizce davranan kimse. Bir işlere aklı ermeyen kimse. Si bere gi3’umenan. (AH-Lome) Sana “Daha çocuk” derler (= “bu işlere aklın ermez” derler).

bere-bara (PZ), bere-bura (AŞ), bere-buru (FN-Ç’anapet), bere-bara (FN-Sumla), bere-bari/ bere-bayi (AH) i. Çoluk çocuk. Xasanik ozabunluği-muşi çkar var-içvaz do ozabunluği bere-buruz-ti uğodinamz (= meuşkumerz). (FN-Ç’anapet) Hasan hastalığını hiç kollamıyor ve hastalığı çoluğa çocuğa bulaştırıyor. Mamut’iz oxorcak bere-buru nut’k’oçu do golilu, igzalu. (FN-Ç’anapet) Mahmud’a karısı çoluğu çocuğu bırakıp geçip gitti. Nandidik bere-bayi bonums. (AH-Lome) Büyükanne çoluk çocuğu yıkıyor. Ntxirişi oraz bere-bayite memleketişe bidaten. (AH-Lome) Fındık zamanı çoluk çocuk memlekete gideceğiz. Bere-bari mu xaliz ren var-o3’k’ers do xark’i k’ala iç’işinen. (AH-Lome) Çoluk çocuk ne halde olduğuna bakmadan elâlemle yarışıyor.  

♦ [dey. bere-bariz ant’alen (AH) : Evlenip çocuk sahibi oluyor.] Bere-bayiz obant’alit. Çkva ora mek’emilez. (AH-Lome) Çoluğa çocuğa karıştık (= Evlenip çocuk sahibi olduk). Artık vaktimiz geçti.

berebuli (AK-Döngelli) z. Çocukça. Berebuli mu-şeni ğarğalap ? (AK-Döngelli) Çocukça niçin konuşuyorsun ? → berona^II; bere steri; bereburi, berebura

bereburi (PZ), bereburi/ berebura (ÇM), berebura (AŞ-Ortaalan), bereburi (AH-Lome) z. Çocukça. Oncğore var-gayen do bereburi ixap’ar. (PZ-Cigetore) Utanmıyorsun da çocukça konuşuyorsun. Bereburi (= berebura) dulyape mo-ikum. (ÇM-Ğvant) Çocukça işler yapma. İrroti berebura moy-issinapam. (AŞ-Ortaalan) Her zaman çocukça konuşma. Bereburi okançupe mundes met’k’oçare ? (AH-Lome) Çocukça saçmalıkları ne zaman bırakacaksın ? → berona^II; bere steri; berebuli

bereketi i. Bereket. [< Arp.] Bere oxorişi bereketi ren. (AH, atasözü) Çocuk evin bereketidir. Beroni oxoyiz bereketi iven. (AH, atasözü, K.A.) Çocuklu evde bereket olur.

berena (PZ ~ AŞ) i. Küçük çocuk. Ufacık çocuk. Bebek. Xasanis vit-do-xut ndğeri berena uyonun. (PZ-Cigetore) Hasan’ın on beş günlük bebeği var. Xasanişi çxoro tuteyi berenak ipoxnams. (PZ-Cigetore) Hasan’ın dokuz aylık bebeği emekliyor. Aşi ndğaşi berena. (AŞ-Ok’ordule) Altı günlük bebek. → lulu-bere; ağne bere; çiçku-bere

berenoba (PZ-Cigetore) i. Çocukluk. Ma Çamili berenobaşa viçinam. (PZ-Cigetore) Ben Kâmili çocukluktan beri tanıyorum. → berona^I; beroba; berobura

bergi (FN ~ ÇX)(AK) i. Kazma. Xasanik çapa do bergepe naylaş tude amadumels. (FN-Sumla) Hasan çapa ve kazmaları serenderin altına içeriye koyuyor. Xeşen mutu var-muxtams do bergite k’ai let’a antxoren. (FN-Sumla) Elinden bir iş gelmez. Ancak kazma ile iyi toprak kazabiliyor. Ont’ule xaçkumt’atşi k’ork’ot’i mot-dut’alamt. Bergişi dudi yontxit do goşibğasen. (AH-Lome) Tarlayı kazırken sert toprak kütlelerini bırakmayın. Kazmayı tepesinden üzerine vurun da dağılacak. Melen ona 3’alendo k’ele m3ika kvaloni ren. Xaçkumt’atşi bergiz ugurit. (AH-Lome) Karşı tarlanın aşağı yanı biraz taşlıdır. Kazırken çapayı kollayın. Bergi mç’k’adu dişkaşi bergite dixven. (AH, atasözü, K.A.) Kazma ustası (= kazma yapımcısı) ağaçtan yapılmış kazma ile gömülür (= terzi söküğünü dikmez; zanaatkârların yaptıklarından kendilerine bir şey kalmaz). Çkvaşi bergiten ona var-ixaçken. (AH, atasözü, K.A.) Başkasının kazması ile ona kazılamaz (= Başkasının eline güvenip bir işe başlanmaz). Kvaloni let’az bergi var-geiçen. (AH-Borğola) Taşlı toprağa kazma vurulmaz (= kazınmaz). Getasules na-dorgasen mergya şeni let’a bergite gokankums. (AH-Borğola) Sebzeliğe dikeceği maydanoz için toprağı kazmayla havalandırıyor. Pucik xodoz*gveren. Osmanik bergiten yexak’arups do xop’eten istomers. (AK-Döngeli) İnek sıçmış. Osman kazma ile kazıyor da kürekle atıyor. → loriç’i (PZ), origi (ÇM); ≠ berci

bergums/ berguy/ bergups (PZ ~ FN)(AH-Borğola HP ÇX)(AK) EA har.f. Çapalıyor. Toprağı [aps.] kazıyor. Ayşek p’rin3’iluği-muşi bergums. (PZ-Cigetore) Ayşe pirinç tarlasını çapalıyor. Ali let’a berguy. Çizonuy. Upinay. (ÇM-Ğvant) Ali toprağı kazıyor. İnceltiyor. Havalandıryor. Oxorza serişa livadi berguy. (AŞ-Ok’ordule) Kadın geceye kadar bahçeyi çapalıyor. Nanank handğa getasule bergumz. (FN-Ç’anapet) Annem bugün tohumluğu çapalıyor. Alik ont’ule bergite bergums. (AH-Borğola) Ali tarlayı çapayla çapalıyor. Nandidik ont’ule bergups. (AK-Döngelli) Ninem bahçeyi belliyor. → çizonuy; molums/ molups; belups; gomolaps; gumers; ntxorums/ ntxoruy/ ntxorups

♦ f.-i. obergu : Çapalama.Toprağı kazıma. Ayşe andğa livadi obergu keyonç’inu. (ÇM-Ğvant) Ayşe bahçe çapalamayı bugün bitirdi.

beri (AK) s.-e. [abl. + beri] ...-den beri. Sobas mç’k’onişi dişka dolo(v)obğaşi boruşen beri imç’itanen. (AK-Döngelli) Sobaya meşe odunu doldurduğumda borudan beri kızarıyor. → doni^[1]

beroba (FN ~ ÇX)(AK) i. Çocukluk. 1. Çocuk olma durumu. Berobaz p’raskaşi gyayi çkar va-mint’ez. (AH-Lome) Çocukluğumuzda pırasa yemeğini hiç istemezdik (sevmezdik). Beroba-çkimi puciş omcvinuten golaxtu. (AH-Lome) Benim çocukluğum inek otlatmakla geçti. Berobaz mtviri mtvat’uşi mskalaz gepxedut’it do mskalate k’izaği steri bijuyinamt’it. (AH-Lome) Çocukluğumuzda kar yağınca ağaç merdivene binip merdivenle kızak gibi kayardık. Çkar mitiz beroba-muşi var-goç’k’ondun. (AH-Borğola) Hiç kimse çocukluğunu unutmaz. Rik’i beroba-çkimiz dido bistert’it. (AH-Borğola) Çelikçomak oyununu çocukluğumuzda çok oynuyorduk. Guberi kotumeşi t’ut’uli berobaşen doni k’ai mi3’ons. (AH-Borğla) Haşlanmış tavuğun budu çocukluğumdan beri hoşuma gider. Uci-palaska na-bort’i şeni berobas dido memoçkint’es. (AH-Borğola) Kepçekulak olduğum için çocukluğumda çok takılırlardı. Beroba-çkimis mili-oyini vistert’it. (AK-Döngelli) Çocukluğumda çelikçomak oyunu oynardık. 2. Çocukça davranış. Na-megomskun steri dulya okaçi. Beroba mot-ikom ! (FN-Ç’anapet) Sana yakışır şekilde iş gör. Çocukluk yapma ! → berenoba; berona; berobura; s.-z. bereburi

berobura (FN-Ç’anapet) i. Çocukluk. Çocukça davranış. Berobura mot-ikom. Na-megomskun steri dulya okaçi. (FN-Ç’anapet) Çocukluk yapma. Sana yakışır şekilde hareket et. → berenoba, berona, beroba²

berona (ÇM ~ AŞ-Ok’ordule) i. ve s. I. (ÇM ~ AŞ-Ok’ordule) i. Çocukluk. Çocuk olma durumu. Ngolaşa vidasi berona-orape dido gomaşinen. (ÇM-Ğvant) Yaylaya gidince çocukluğum çok aklıma geliyor. Şk’imi berona-ora oşk’omale var-izirert’u. (AŞ-Ok’ordule) Benim çocukluk zamanında yiyecek bulunmuyordu. → berenoba, beroba; berobura

II. (ÇM) s. Çocukça. Berona dulya mo-ikum. (ÇM-Ğvant) Çocukça iş yapma (= çocukluk yapma). → bereburi, berebura; bere steri; berebuli

beroni s. Çocuğu olan. Çocuklu. Beroni oxoyiz bereketi iven. (AH, atasözü, K.A.) Çocuklu evde bereket olur.

beşe-beşi (AH) i. [inşaatçılık terimi olarak] 5 x 5. Dört yanı beşer santim olan kereste. Mç’ima mulun. Gale na-elobğun beşe-beşepe doloxe kamabiğat. (AH-Lome) Yağmur geliyor. Dışarıda yığılı beşe onları içeri taşıyalım. Memet’ik ntxomuşi beşe-beşepete bageni vasen. (AH-Borğola) Mehmet kızıl ağaç beşe-beşleriyle ahır yapacak. → xutişa-xuti; xut-xuti

beşe-oni (AH) i. [inşaatçılık terimi olarak] 5 x 10 cm. Beşe on. Beşon. İki yanı beşer santim ve kalan iki yanı onar santim olan kereste. Ugamaxominu kereste inşaat’iz var-ixmaren. K’alop’i ç’k’adumt’aşi beşe-onepe eliç’up’ranen. (AH-Lome) İyice kurumamış kereste inşaatta kullanılmaz. Kalıp çakarken beşe onlar yamuluyor. → xutişa-viti; xut-viti

beşibirluği (AK) i. Beşibirlik. Fadimes na-dolobun beşibirluği noğame-muşi dolo3’k’ips. (AK-Döngelli) Fadime’de asılı olan beşibirliği nişanlısı (ya da : kocası) söküyor. → beşluği

beşluği (AH) i. Beşibirlik. Beşluği-skani Aşeşi aliz dolobun. (AH-Lome) Senin beşibirliğin Ayşe’nin boynunda asılı. → beşibirluği

beti (AK) s. Çirkin. İya k’ulanis ok’o beti nunk’u uğun ki var-ma3’k’omilen. (AK-Döngelli) O kızın o kadar çirkin suratı var ki bakamıyorum. → bet’i^[1]

betoni i. Beton. [< Fra.] Tahsini yeni na-ikums oxori ğoma na-dvobey betoni 3’ari e3’ubay. (AŞ-Ok’ordule) Tahsin yeni yaptığı evde dün döktükleri betonun altına su döküyor. Xasani betoni-xarci tavani eyot’a3ay. (AŞ-Ok’ordule) Hasan beton harcı tavana doğru atıp yapıştırıyor. 3’ari va-gvobaşşa betoni var-isert’t’en. (AŞ-Ortaalan) Üzerine su dökmeden beton sertleşmez. Ustak betoni murç’ite tudelen e3’at’axums. (AH-Lome) Usta betonu murç ile aşağıdan kırıyor. Ağani betoni oşuvoni ren. Mjora na-geçams k’ele ç’k’odun. (AH-Lome) Yeni beton sulanmalıdır. Güneşin vurduğu taraf çatlıyor. Sevimik na-k’ak’alu ntxiri betoniz gyupinams. (AH-Lome) Sevim ayıkladığı fındığı betona seriyor. Osmanik muşi gzaz betoni gyobams. (AH-Borğola) Osman kendi yoluna beton döküyor. Betoniz na-yaç’abu let’a xop’eten epxak’ari. (AH-Borğola) Betona yapışan toprağı kürekle kazıyıp temizledim. Betonis 3’k’ai gyobams. (HP-P’eronit) Betona su döküyor. Baba-çkimik bak’işi guşaxveri duvarepe betoniten pa3’ups. (AK-Döngelli) Babam ahırın delik duvarlarını beton ile sıvıyor.

bet’i^[1] (PZ-Cigetore) s. Korkunç çirkin. → beti

bet’i^[2] (ÇM ~ AŞ) s. 1. Hacmi veya miktari büyük. Geniş. Bet’i mç’ima şuk’ule ruba şk’ala xijilopona diyu. (ÇM-Ğvant) Büyük yağmurdan sonra dere kenarında çakıllık oluştu. Bet’i mturi arape cet’axuy. (ÇM-Ğvant) Büyük kar dalları kırıyor. Bet’i k’oçi bere st’eri isinapay. (AŞ-Ok’ordule) Büyük adam sanki çocuk gibi konuşuyor. Konseri-şk’uni zade msk’va iyu. Na-moxt’eype bit’umi va-domaxunes. 3’anaşe daha bet’i yeri p’aten. (AŞ-Ok’ordule) Konserimiz çok güzel oldu. Gelenlerin tümüne oturacak yeri veremedik. Seneye daha geniş yerde yapacağız. Baba-şk’imi bet’i març’a dou. (AŞ-Ok’ordule) Babam büyük bir odun yığını yaptı. Kvalepe bet’i txombu guzun. (AŞ-Ok’ordule) Taşlar büyük kızılağacın etrafında duruyor. 2. Kıdemi büyük. Ceçaneri meçaneri kuğunna ceçanerişa bet’i k’oç on. (ÇM-Ğvant) Omzunda rütbesi olanın madalyası varsa [madalyasız] rütbeliden daha kıdemli adamdır. → didi

beut’i/ meut’i (FN-Sumla) s. 1. [insan veya hayvan] Koma halinde olan. Xasani beut’i steri cans. (FN-Sumla) Hasan koma halinde imiş gibi uyuyor. Ncaşen melu do beut’i kogointxu. (FN-Sumla) Ağaçtan düştü ve komaya girdi (= koma halinde uzandı). Uli-beut’i cans. (= Uli-meut’i cans.) (FN-Sumla) Ölüm döşeğinde yatıyor. Can çekişiyor. 2. [bitki] Ölmek üzere olan. Solmuş. Dido t’u3a ivu do balucağiş fidepe beut’i melez. (FN-Sumla) Çok sıcak oldu ve domates fideleri soldu.

Bexa (PZ ~ AŞ) i. Bayan adı “Hatice”nin Lazca söylenişi. [Hitap ederken sıkça kullanılır.]

beyari (FN) i. İlkbahar. [< Tür. + Far.] 3’i3’ilape beyariz xut’ulaşen gamipinenan. (FN-Ç’anapet) Yılanlar ilkbaharda deliklerinden çıkarlar. Pucepe beyaris imçinocenan. (FN-Ç’anapet) İnekler ilk baharda yükleniyorlar (çiftleşiyorlar). Beyari moxtayiz golapeşa eşaftaten. (FN-Ç’anapet) İlkbahar geldiğinde yaylaya çıkacağız. Han3’o beyariz Vi3’eşa oxtimu guriz miğun. (FN-Çanapet) Bu yıl baharda Fındıklı’ya gitmeyi arzu ediyorum. Nanak beyari moxtayiz pucepe livadiz nupinamz. (FN-Ç’anapet) Annem bahar gelince inekleri bahçeye salıyor. → cençxu-ora/ cençxva-ora; purkula; pukrinora

bezi i. Bez. Paçavra. Xasanik borus bezi gurt’ams. (PZ-Cigetore) Hasan boruya bez sarıyor. Çayişi bezi na-ok’oç’ordu yeri elun3xvay. (AŞ-Ok’ordule) Çay bezini kopan yerden iliştrip eklesin. Fadimek bereşi bezepe “Ordo xomas” ya do sobas guk’idams. (AH-Lome) Fadime çocuk bezlerini “Erken kurusun” diye sobanın etrafına asıyor. Beres ç’anç’axi dasu-doren. Şu beziten konukosi. (AH-Borğola) Çocuğa çamur sürülmüş. Islak bezle üzerini sil. Jin ç’anç’axi memasu-doren. Şu beziten komemikosi. (AH-Borğola) Üstüme çamur sürülmüş. Islak bezle üzerimi sil. Yusufik gyari şkule saxanepe bezite gekosums. (AH-Borğola) Yusuf yemekten sonra sahanları(n içini) bezle siliyor. Berez porças ç’anç’axi nusun. Şu bezite konukosi ! (AH-Borğola) Çocuğun gömleğine çamur sürünmüş. Islak bezle siliver ! → mbela; paç’avra, p’aç’avra; k’onk’i

bgara (PZ ~ AH) i. Ölü evinde yapılan ağlama. Matem. Yas. Ölünün ardından yapılan ağıt ve yas dönemi. Ham oxori bgara kon. (ÇM-Ğvant) Bu evde yas var. Meleni çoyişa bgaraşa bulur. (AŞ-Ok’ordule) Otedeki köye ağlama yerine gidiyorum. Ğomamci Fevzişi p’ap’uli doğuru edo handğa bgara uğunan. (FN-Ç’anapet) Dün akşam Fevzi’nin dedesi öldü ve bugün yas tutuyorlar. Oxorcalepe bgaraşa it’anşa şarba dolik’oraman. (FN-Ç’anapet) Kadınlar ağlamaya giderken eşarp takıyorlar. Melondon ar bgaraşi sersi mulun. Ala mi ğuru, var-miçkinan. (AH-Lome) Karşıdan ağıt sesleri geliyor. Ama kimin öldüğünü bilmiyoruz. Lazi oxorcalepek bgarapez bazi-ti k’ore3xapape ikoman. (AH-Lome) Laz kadınları yas tutarken bazen de ağıt yakarlar. Bgaraz na-nik’ori xase mişi t’u ? (AH-Lome) Yas tutulurken başına bağladığın tülbent kimindi ? Ğuraz bgara nomskun. (AH, atasözü, K.A.) Ölüme ağlamak yakışır (= Ölünün ardından yas tutmak uygun olur). Handğa nana-çkimi Yak’ovitis bgaraşe idu. (AH-Borğola) Bugün annem Kavak köyündeki ağlamaya gitti. → [ağıt yakma] svarapa; k’ore3xapa; mgara

♦ [dey. bgara meçams (AH) : Yas ilan ediyor. Yas tutuyor. Ölüm haberi veriyor.]

♦ [dey. bgaras xers (PZ) ~ bgaraz xen (AH) : (1) Ölü evinde yasa oturuyor. (2) Dert yanıyor.] Sultanis k’oçi duğuru. Bgaras xers. (PZ-Cigetore) Sultan’ın kocası ölmüş. Ağlamakla oturuyor. Ge3’ebi3’k’edaşi var-mebungam fuk’araz / Oxoyişe bidaşi oxorca xen bgaraz. (AH, atasözü, K.A.) Üstüme bakınca hiç benzemem fukaraya / Eve gidince karım oturur ağlamaya (= giyimi ile varlıklı görünenlerin bazıları yokluk içinde olabilir).

bgarini/ bgayini (AH) i. Ağlama. Bgarini bgariniten tolepeşen cicğa dabğen. (AH-Lome) Ağlaya ağlaya gözlerinden kan geliyor.

bğams^[1]/ bğay^[1] (PZ ~ AH) Eø/EA har.f. I. Eø har.f. [sırf emp.] Kesici aleti [erg.] keskindir. Alişi burç’uli va-bğay. (ÇM-Ğvant) Ali’nin kuplisi keskin değil. → 3xot’uy^IV

II. EA har.f. Kırkıyor. Ali şuronepe bğay. (ÇM-Ğvant) Ali keçileri kırkıyor. → ğvanç’ups

bğams^[2]/ bğay^[2] (PZ ~ AH) EA har.f. Bitki, saç vs’yi [aps.] kesip atıyor. Tıraş ediyor. Sk’imi sirafi cemp’ireri on. Pimbili va-bğams. (PZ-Cigetore) Benim usturam körelmiş. Sakalı tıraş edemiyorum (= usturam sakalı tıraş etmiyor). → bğims/ bğips; + ibğams/ ibğay

♦ ibğinen : Tıraş ediliyor. Mboli popoja na-ikuy sap’onite nuk’u vrosi ibğinen. (ÇM-Ğvant) Bol köpük yapan sabun ile sakal tıraşı kolay oluyor.

+ ubğams/ ubğay EDA har.f. Başkasının (saçını, sakalını vs) tıraş ediyor. Ali bere-muşi ti ubğay. (ÇM-Ğvant) Ali çocuğunun başı(ndaki saçı)nı kesiyor.

+ obğapams/ obğapay EDA ett.f. Birine [dat.] bitki, saç vs’yi [aps.] kestirip attırıyor. Birine [dat.] bir şeyi [aps.] tıraş ettiriyor. Toma dobobğapi. (AŞ-Ortaalan) Saçımı kestirip attırdım.

bğapa (ÇM) i. [çoğ. bğapape] Mısır çiçeği. Ali lazut’işi bğapape cut’axay. (ÇM-Ğvant) Ali mısırın tepe çiçeklerini kırıyor. → obğe^[1]; sik’ali

bğims/ bğips (HP ~ ÇX) EA har.f. Tıraş ediyor. → bğams/ bğay; ibğaps (AK); + ibğims/ ibğips

+ ubğims/ ubğips (HP-P’eronit), ubğaps (ÇX) EDA har.f. Başkasının [dat.] saçını, sakalını vs [aps.] tıraş ediyor. Erolik Turgut’is ti ubğims. (HP-P’eronit) Erol Turgut’un saçını tıraş ediyor. Cuma-çkimik papuli-muşiz pimpili ubğaps. (ÇX-Makret) Kardeşim dedemi tıraş ediyor.

bibi (FN ~ AH) i. Bebeklerin erkeklik organı. Pipi. → bibili; k’ut’u; [yetişkinlerin erkeklik organı] ole; k’amişi

bibili (PZ)(AŞ-Ok’ordule)(FN-Sumla) i. Çocukların erkeklik organı. Pipi. Bere bibili cexuy. Gulun. (AŞ-Ok’ordule) Çocuk pipisi görünür durumda geziyor. → k’ut’u; bibi; [yetişkinlerin erkeklik organı] ole; k’amişi

bibiya (ÇX-Mskibati, Makret) i. Anne veya babanın kız kardeşi. Teyze ve hala. Bibiya-çkimiz dido p’x’orop. (ÇX-Makret) Halamı çok seviyorum. Bibiya-çkimiz dido xili abiret’u. (ÇX-Makret) Halam çok güzel türkü söylerdi. → bula, buda, dadi

biç’i i. ve s. Erkek. → kimoli ^[2]-I. I. i. 1. Erkek. Aşez bozo avu. Meoneri-muşi biç’i ren. (FN-Sumla) Ayşe’nin kızı oldu. Devamında olan mutlaka erkektir. 2. Genç erkek insan. Delikanlı. Biç’i ga3’iren-i ? Ç’urbi-mşk’vela steri. (PZ-Cigetore) Delikanlıyı görüyor musun ? Kestane fidanı gibi. Handğa biç’epe-çkuniz ğurniş getoruş meci uğunan. (FN-Sumla) Bugün bizim gençlerin değirmen oluğu imeceleri var. Biç’iz 3’ana ç’ut’a uğun. Nosik va-nuk’vatams. Mskvanobaşe moğerdun do aoropen. (AH-Lome) (Erkek) çocuğun yaşı küçük(tür). Aklı kesmiyor. Güzelliğe kanıp aşık oluyor. Biç’epek didoten na-içilanoren bozope ç’andapez goşoonaman. (AH-Borğola) Genç erkekler çoğunlukla evlenecekleri kızları düğünlerde seçerler. Bozo biç’epeşen pçumer. (HP-P’eronit) Kızımı erkeklerden koruyorum. 3. Erkek evlât. Oğul. Biç’i-şk’imik araba-şk’imi oxmaru şeni opşa ik’alap’arams. (PZ-Cigetore) Oğlum arabamı kullanmak için çok yalvarıyor. Ham bozomota biç’i-şk’imi mevu3’iram. (ÇM-Ğvant) Bu kızı benim oğlana uygun görüyorum. Biç’i-çkimik araba-çkimi oxmarinu şeni dido ixve3’en. Çkva ma çkar izini var-mepçam. (FN-Ç’anapet) Oğlum arabamı kullanmak için çok yalvarıyor. Ama asla izin vermiyorum. Xasanişi universit’ez na-ren didi biç’ik “A mutxa p’are” deyi akşama kva şirums. (FN-Ç’anapet) Hasan’ın üniversitede olan büyük oğlu “Bir şey yapacağım” diye gün boyu taş aşındırıyor. Fadimez askerluğiz na-uğuru biç’i-muşi gaşinayiz tolepe daçilambren. (FN-Ç’anapet) Fadime askerde ölen oğlunu hatırlayınca gözleri yaşarır. Didi cuma-çkimişi masumani biç’i ma dido memingams. (AH-Lome) Âbimin üçüncü oğlu bana çok benziyor. Xasanis ham fara t’k’obişi biç’i avu. (AH-Borğola) Hasan’ın bu sefer ikiz çocuğu oldu. Abdulak biç’i-muşi oçilaps. (AK-Döngelli) Abdullah oğlunu evlendiriyor.