Ç ç Bu sözlükte kullanılan Laz alfabesinin 4’üncü harfi. Arka-öndamaksıl kapantılı sessiz fırlatmasız konson (*) fonemini gösterir. [(*) Konson, halk dilinde yanlışlıkla “sessiz” denir. Bazılarına göre “ünsüz”. Lazca fonetiği ve fonolojisinde tek başına hece oluşturamayan fonemi ifade eder.] Uluslararası Fonetik Alfabesi’nde [t∫] şeklinde yazılır. Arnavutça /t∫/ fonemini yazmak için kullanılan bu harf, Türk alfabesinde de kullanılır.

Çabe (PZ ~ AŞ) i. Kâbe. Eba-şk’imi do nana-şk’imi Çabeşa p’i ideyşa doğures. (PZ-Cigetore) Babam ve annem Kâbe’ye gitmeden öldüler. Suryani-msva var-golaxt’aşa Çabeşa var-ilen. (ÇM-Ğvant) Süriye’den geçmeden Kâbe’ye gidilmez. Ma “Çabe so on ?” meraği var-maen. (AŞ-Ok’ordule) Ben “Kâbe nerede ?” diye merak etmiyorum. Şk’imi-şeni Çabeşa olva doğru va-momalen. (AŞ-Ortaalan) Benim için Kâbe’ye gitmek doğru gelmiyor. → Kyabe

çabla (PZ ~ AŞ) i. [çoğ. çablape] Çarık. Çabla opşa momarçilu. (PZ-Cigetore) Çarık bana çok uygun geldi. Nezihak ham ndğalepe çabla var-moidums. Ç’unç’u k’uçxete gulun. (PZ-Cigetore) Nezihe bu günlerde çarık giymiyor. Yalın ayakla geziyor. Nezihas çabla var-mozun do 3’endeç’i-ti var-mozun. N3xup’u k’uçxete gulun. (PZ-Cigetore) Nezihe çarık da çorap da giymiyor (= kelimesi kelimesine = Nezihe’de çarık da giynilmiş değil gibi çorap da giynilmiş değil). Çıplak ayakla geziyor. K’uçxes na-momozun çabla ordo gami3’en. (PZ-Cigetore) Ayağıma giydiğim çarık erken çıkıyor. Çablape mesimaderi msva celvobay. (ÇM-Ğvant) Çarıkları belirlediği yere asıyor. Mtuyi çabla e3’uşk’omu. (ÇM-Ğvant) Fare çarığın altını yedi. T’ambu komomiği. Çabla mevot’ambar. (ÇM-Ğvant) Yapıştırıcı getir. Çarığımı yapıştıracağım. Mtuyi çabla gamaxoruy. (ÇM-Ğvant) Fare çarığı kemirerek deliyor. Ali çablape golankteri moiduy. (ÇM-Ğvant) Ali çarıkları ters giyiyor. Çabla dido moxvadu. (AŞ-Ortaalan) Çarık çok uygun geldi. → kalamani

çabri (FN) i. Dudak. Çabri mebixvati. A m3ika din3xiri momanktu. (FN-Ç’anapet) Dudağımı ısırdım. Biraz kan aktı. Şkurnaten çabrepe uxup’un. (FN-Ç’anapet) Korkudan dudakları büzülüyor. Bozo-çkimiz initen çabrepe ufroxtun. (FN-Ç’anapet) Soğuktan kızımın dudakları şişiyor. Berek ti momontxu şkule cabri mit’k’va3u. (FN-Ç’anapet) Çocuk başımı vurduğu an dudağım çatladı. Berek ti momontxu şkule cabrişe din3xiri momanktu. (FN-Ç’anapet) Çocuk kafasını bana çarpınca dudağım kanadı. Bereşi çabriz mzucik nuç’k’omu. (FN-Sumla) Çocuğun dudağını eşekarısı ısırdı. Mota-çkimiz bubecğayiz çabrepe uxup’un. İbgars. (FN-Sumla) Torunuma bağırsam dudakları büzülür, kalbi kırılır, ağlar. → leşk’i; çarbi^I; laşi; t’it’veri

çabuk’a (ÇM) i. Kutu. Ali çabuk’aşa paye ek’ayoreri ulun. (ÇM-Ğvant) Ali kutudan sıvı boya akıta akıta gidiyor. → k’ut’i

çaça^[1] (PZ-Apso) i. Kuru yaprak. Lifanite çaça ikosen. (PZ-Apso) Tırmık ile kuru yaprak toplanır. → çonçi^II, çaçi; ç’onç’o

çaça^[2] (ÇM) i. ♦ [dey. toprişi çaça : Bal peteği.] # Apxa golat’oçi domişvi porça / Moxt’i cegidvare toprişi çaça. (ÇM-Ğvant, anonim) Mekik (öteye beriye) at bana gömlek doku / Gel sana bal peteği (tabak veya bir kap içinde) vereceğim. → k’vari^[1]; çeçi; k’arvani^I

çaçi (AH) i. Kuru yapraklar. Çeşitli bitkilerden düşüp kurumuş yaprakların tümü. Na-pkosumt çaçi puciz doburçamt. (AH-Lome) Süpürdüğümüz kuru yaprakları ineğe seriyoruz. Ç’umanişe pa3xa-tkvani ma dobixmara. Armoniz çaçi pkosit. Bagenişe bzdaten. (AH-Lome) Yarın yaprak sepetinizi ben kullanayım. Armoni’de kuru yaprak süpürdük. Kulübeye taşıyacağız. Doğanik “Puci xomulaz yanciraz” ya do çaçi e3’urçams. (AH-Borğola) Doğan “İnek kuru üzerine (= kuru yerde) yatabilsin” diye kurumuş yaprak seriyor. “K’at’uşi motalis ini mot-avet’as” ya do yuva-muşis xomula çaçi dolupinams. (AH-Borğola) “Kedi yavrusu üşümesin” diye yuvasına kuru yaprak seriyor. Ntxirepunas na-pkosumt’it çaçi pa3xate bzdimt’it. (AH-Borğola) Fındıklıkta süpürdüğümüz kuru yaprakları (çok aralıklı) sepetle taşırdık. Puciz e3’arçalu şeni ntxirepunaz çaçi kosums. (AH-Borğola) İneğin altına sermek için fındıklıkta kuru yaprakları söpürüyor. → çaça^[1]; çonçi^II; ç’onç’o

çaçxa^[1] (PZ-Cigetore ~ ÇM) (FN ~ AH) i.

I. (PZ-Cigetore) Perşembe günü.

II. (ÇM) 1. Pazar günü. (→ mjaçxa, bjaçxa) 2. Cuma günü. (→ obiçxa, p’araske, p’araske-ndğa)

♦ [dey. çaçxa seri : Perşembe akşam.] (→ 3açxa).

III. (FN ~ AH) Perşembe günü.

çaçxa^[2] (ÇM) i. Çağlayan. Rak’anişa meyo3’edasi çaçxa izin. (ÇM-Ğvant) Tepeden bakınca çağlayan gözüküyor. Çaçxa 3’arı şirşilay. (ÇM-Ğvant) Çağlayandaki su çağıldıyor. → maçxa^I; geçaçxaloni; meçaçxaloni, meyaçxaloni

çaçxalams/ çaçxalay (PZ ~ FN-Ç’anapet)(AH-Lome), çaçxalums (AH-Borğola) Eø har.f. Çağıldıyor. Su [erg.] çağlayarak akıyor. Su [erg.] çağlayandan akarken ses çıkarıyor. Şırıldıyor. Xergite 3’ari moyones. Ar çaçxalams, ar çaçxalams ç’i k’o z*irik’o ! İxelat’u. (PZ-Cigetore) Ark ile su getirdiler. Bir sesleye bir sesleye akıyordu ki görseydin ! Sevinecektin. Mç’ima mç’imasi 3’ulu 3’arinape-ti çaçxalaman. (ÇM-Ğvant) Yağmur yağınca küçük sular bile çağıldıyor. Dere çaçxalay. (AŞ-Ok’ordule) Dere çağıldıyor. Ğalik çaçxalams. (FN-Ç’anapet) Dere çağıldıyor. Abu 3’k’aik jile jile çaçxalams do 3’ale 3’ale şaşalams. Giçkin, daç’k’inden. (FN-Sumla) Abu deresi yukarılarda çok sesli çağlıyor da aşağılarda daha az ses çıkarıyor. Sanki yoruluyor. 3’k’ayik dido çaçxalams. Mutu va-bognam. (AH-Lome) Su çok sesli akıyor. Bir şey duyamıyorum. K’ap’istonari Ğalişi jilendo k’ele ğalik kvalepeşi jinşen çaçxalums. (AH-Borğola) Kabirse Deresinin yukarı tarafında dere taşların üstünden çağlayarak akıyor. → şiyaleps

çadiri i. Çadır. Ali çadiri k’oruy. (ÇM-Ğvant) Ali çadırı bağlıyor (=kuruyor). Metinik “Ntxirişi ç’uvalepe mot-işuvet’az” ya do çadiriz nayloni gotumers. (AH-Lome) Metin “Fındık çuvalları ıslanmasın” diye çadırın etrafını naylonla örtüyor.

çaepe (AK) çoğ.i. [muhtemelen < çayiri + -epe] Otlar. Çayır. Nandidi-çkimi ont’uleşi çaepe ç’ik’onups. (AK-Döngelli) Babaannem bahçenin otlarını yoluyor. Nanak ncaşi tudeni çaepe guiç’ik’onups. (AK-Döngelli) Annem ağacın altındaki otları etraflıca yoluyor. → nçayiri, çayiri; tipepuna

çaepuna (AK) i. Otlak. Nana-çkimik pucepe çaepunas doloxunaps. (AK-Döngelli) Annem inekleri otlağın içerisine sokarak salıveriyor. → omcunapa, omcuna-msva, omcunu-msva; omcvinale; [otluk] mt’alepona/ mt’alopona/ mt’alepuna

çağet’i (PZ)(AŞ), çağet’t’i (AŞ-Ortaalan) i. I. Kâğıt. [< Far.] Çağet’i va-miğun ç’i ma si meseli ginç’ara. (PZ-Cigetore) Kâğıdım yok ki benim sana bir masal yazmam imkânsız [= kelimesi kelimesine : ben sana bir masal yazayım]. Ali çağet’i meç’uy. (AŞ-Ok’ordule) Ali kâğıdın ucunu yakıyor. Ali çağet’i memiç’uy. (AŞ-Ok’ordule) Ali kâğıdımın ucunu yakıyor. Tutuni çağet’i gvok’oray. Şvasen. (AŞ-Ok’ordule) Tütünü kâğıda sarıyor. İçecek. Yaşari na-nç’aru çağet’t’epe bere upaşay. (AŞ-Ortaalan) Yaşar’ın yazdığı kağıtları çocuk karıştırıyor. Yaşari na-nç’aru çağet’t’epe bere upaşay. (AŞ-Ortaalan) Yaşar’ın yazdığı kağıtları çocuk karıştırıyor. Cami na-noç’abun çağet’t’i me3’i. (AŞ-Ortaalan) Camda yapışmış olan kâğıdı sök. Çağet’t’epe masa eyodvi do hişşo cexari. (AŞ-Ortaalan) Kâğıtları masanın üzerine koy da öyle yırt. → supa; supara^II; k’art’ali, kart’ali

II. Kâğıt oyunu. İskambil. Bere okulişa var-ulun. K’ave çağeti ç’apxuy. (AŞ-Ok’ordule) Çocuk okula gitmiyor. Kahvede kâğıt çarpıyor. → sk’ambili

III. (PZ) Mektup. (Na-)malimbet’u bozomotas çxoroneri fori çağet’i devunç’ari do hiçi nena var-momçu. (PZ-Cigetore) Sevdiğim kıza dokuzuncu kez mektup yazdım da hiç ses vermedi. → mektubi; kart’ali²

çağili (AŞ)(AH-Lome) i. Çakıl. K’amiyoni çağili moğu. Gza cobğay. (AŞ-Ok’ordule) Kamyon çakıl getirdi. Yola döküyor. Ont’ule-tkvanişi k’udeliz mişi çağili ok’obğun ? (AH-Lome) Sizin tarlanın ucunda kimin çakılı yığılı duruyor ? Meleni gzas na-golobğun k’umi do çağili mişi ren ? (AH-Lome) Karşı yolda yığılı duran kum ve çakıl kimindir ? → 3’ik’vabi; xijili; kvanç’ala

çai → çayi

çakmaği i. Çakmak. P’ap’u-şk’imi zeni çakmaği culu. Goigoren. (AŞ-Ok’ordule) Dedemin çakmağı düzlükte düştü. Aranıyor. Cemilik çakmaği gelonçaxams. (AH-Lome) Cemil çakmak çakıyor. Memet’ik sigaras men3’u şeni çakmağiz gelonçaxams. (AH-Borğola) Mehmet sigarayı yakmak için çakmağı çakıyor. → ç’akmaği

çakşums (AH) EA har.f. Fındık, fasulye vs’yi [aps.] dövüyor. Aşek jimok’az na-upins mak’ufli çakşums. (AH-Lome) Ayşe evin arkasında serili olan soya fasulyesini dövüyor. Ntxiri ar-jur ndğaz mjoraz kodupini. Ezdimt’aşi bigate k’ayi doçakşi. Ok’açxe bu3xite çonçi k’ayi moyakosi do hemindo şkule k’ak’alepe ok’okosi do jin ar mutu koyotvi. (AH-Lome) Fındığı bir iki gün güneşe ser. Kaldırırken çubukla güzelce döv. Sonra tırmıkla kuru kabukları üzerinden iyice süpür ve ondan sonra taneleri bir araya toplayıp üzerine bir şey örtüver. Jimok’az na-upins ntxiri ma a-jur saat’iz pçakşum. Na-ok’ibğen çeplape nanak moyakosums do pucepez dorçu şeni axiriz ok’obğams. (AH-Lome) Evin arkasında serili fındığı ben bir iki saat sopayla dövüyorum. Biriken kabukları annem üzerinden süpürüp alıyor ve ineklerin altına sermek için ahıra yığıyor.

çak’i i. Çakı. Ali balk’onişe çak’i cot’oçay. (AŞ-Ok’ordule) Ali balkondan çakı atıyor.

çala (HP ~ ÇX) i. Mısır samanı. Mısır sapı ve yaprağının (kışın hayvan yemi olarak kullanılmak üzere) kurutulmuşu. Xasanik çala bak’is amatiyoms. (HP-P’eronit) Hasan mısır samanını ahıra sürükleyerek taşıyor. A3’alas çala nok’idaps. (ÇX-Çxalazeni, ONT) A3’ala’ya mısır sapları takıyor. → nçala^I

çalamure (AK) i. Gözyaşı. 3’k’ari steyi çalamure maben. (AK-Döngelli) Su gibi gözyaşım akıyor. → çilambri, çilambre, çilamre; çelamure

çalimi^[1] (ÇM) i. Müsade. Nana-şk’imi çalimi komomçuk’o ngolaşa vidart’u. (ÇM-Ğvant) Annem izin verseydi yaylaya gidecektim. Andğa çalimi var-miğun. Sk’ani şk’ala ngolaşa var-memalen. (ÇM-Ğvant) Bugün uygun değilim. Seninle yaylaya gelemiyorum. Çalimi muç’o mayasen meft’ar. (ÇM-Ğvant) Uygun olur olmaz geleceğim.

çalimi^[2] (FN ~ AH) i. Usul. Beceri. Cordanik na-asen dulya çalimite ikomz. (FN-Ç’anapet) Cordan yaptığı işi usulü ile yapıyor. K’at’a dulyaşi oxenuz ar çalimi uğun. (AH-Lome) Her işin yapılmasında bir usul vardır. Arguni çalimite dikaçare do dişkaz geçare. (AH-Lome) Baltayı usulüyle tutup oduna vuracaksın. Dulya çalimite vaşi var-dogaç’k’inden. (AH-Lome) İşi usulüne uygun yaparsan yorulmazsın.

çalişkani s. Çalışkan. Dido çalişkani nana do babak bere-muşi dulyaşen komuşletinams. (FN-Sumla) Çok çalışkan anne ve baba çocuklarını işten kurtarır. → dulya-mxenu

çambi (PZ-Cigetore) i. Çam ağacı. Xasanis çambişi olağune p’anda nat’amben. (PZ-Cigetore) Hasan’a çam sakızı her zaman yapışıyor. → çami/ çam, nçami; note^II

çambre (AŞ-Ok’ordule)(FN-Ç’anapet) i. Taş dibek. Lazut’i çambre dolobğun. Donçxvarit. (AŞ-Ok’ordule) Mısır dibek taşının içindedir. Dövün. Pederik çambrez lazut’i nçxvarumz. (FN-Ç’anapet) Babam oyuk taşın içinde mısır dövüyor. → oçambre, oçamre, onçamure; nçxvari-kva; 3’ilimoni^I

çami/ çam (ÇM ~ FN) i. Çam ağacı. Çami çokişa mç’ira moşk’vot’oçay. (ÇM-Ğvant) Çamın kökünden çıra (keserek) atıyor. “Mç’ima mç’imasi mo viğvert’a” deyi çami tudendo e3’agutun. (ÇM-Ğvant) “Yağmur yağınca ıslanmayayım” diye çamın altına giriyor. Mturi elabareri mtvasi çamepe çokişa gvomtuy. (ÇM-Ğvant) Esintili kar yağınca çamların köklerin etrafına kadar yağıyor. Çam-pisa me3’k’ums. (FN-Sumla) Çam reçinesini koparıyor. → çambi, nçami; note^II

çams/ çay/ çaps EDA har.f. [perf. (ko)pçi, (ko)çi, (ko)çu; f.-i. oçu, oçamu; f.-s. oçamoni] Birine [dat.] bir şeyi [aps.] yediriyor. Nana-muşik beres k’ork’ot’i çams. (PZ-Apso) Annesi çocuğa mama yediriyor. Xasanik “Pucis pçare” deyi flamuri xorxums. (PZ-Cigetore) Hasan “İneğe yedireceğim” diye ıhlamur buduyor. Bere çxomi çamt’aşa ilepe ik’atali. (ÇM-Ğvant) Ufak çocuğa balık yedirirken kılçıklarına dikkat et. Ayşe bere t’avli cexuneri cari çay. (ÇM-Ğvant) Ayşe çocuğu oturağa oturtup yemek yediriyor. Si a dondurma kokça. (AŞ-Ok’ordule) Sana bir dondunma ısmarlayayım (= yedireyim). Mca do lazut’i-cari ok’vont’alay. Bere çay. (AŞ-Ok’ordule) Sütle mısır ekmeğini karıştırıyor. Çocuğa yediriyor. Ali puci-muşi mcumu çamsu omgvanay. Gamaçasen. (AŞ-Ok’ordule) Ali ineğine tuz yediriyor. Büyütüp kilo aldırıp satacak. Dido k’ork’ot’t’i mo-çam. (AŞ-Ortaalan) Çok muhallebi yedirme. Cuma-muşşi bere na-pçamt’t’u cari uşk’omu. (AŞ-Ortaalan) Çocuğa yedirecek olduğum ekmeği kardeşi yedi. Bere na-uxxaziri cari cukoray do pçare. (AŞ-Ortaalan) Çocuğa hazırladığın yemek soğusun da yedireceğim. Handğa yema k’vali do cari kçare. (AŞ-Ortaalan) Bugün öğleyin sana peynir ve ekmek yedireceğim. Pucepez bilon3a mot-çamt. İçxanen. (FN-Sumla) İneklere bilon3a’yı yedirmeyin. İshal olacak. Mustavak k’oçi dido 3xunoms. İri k’oçiz va-çams, va-gyubams. (AH-Lome) Mustafa çok adam seçer. Herkese yedirip içermez. Ngeni-tkvaniz makvali muç’o çamt ? - Babak ngeni dokaçums. Nanak-ti makvali nukuz dolot’axums. (AH-Lome) Sizin danaya yumurtayı nasıl yediriyorsunuz ? - Babam danayı tutuyor. Annem de yumurtayı ağzının içine kırıyor. Oxorişi nusak munt’uroni m3xulepe pucis oçu. (AH-Borğola) Evin gelini kurtlu armutları ineğe yedirdi. “Beres kofte pçam” ya do ar muk amidumers, ar hemus amudumers. (AH-Borğola) “Çocuğa köfte yediriyorum” diye bir kendi ağzına koyuyor, bir onun ağzına koyuyor. Sicalik’obaşa bidaşi mtiri-çkimik kotume nok’vatams do mçams. (AH-Borğola) Damatlığa gidince kayınpderim tavuk keser ve bana yedirir. Hakşa na-kçipe ğurzuli gavas ! (AH-Borğola) Şimdiye kadar sana yedirdiklerim zehir olsun. Ç’ut’a bort’işi k’ai na-mi3’ons şeni papa mixenamt’ez do mçamt’ez. (AH-Borğola) Küçüklüğümde hoşlandığım için muhallebi yaparlardı da yedirirlerdi. Sicaz na-çasen mamuliz ti a şvaciz non3alu. (AH-Borğola) Damada yedireceği horozun başını bir anda uçurdu (= kesti). Doğanik “Ğaç’oz xor3i k’ai aç’k’omaz” ya do xamiten uz*arz*ams do çams. (AH-Borğola) Doğan “Sığırcık iyi yiyebilsin” diye eti bıçakla lime lime edip de yediriyor. Berepek oda-mutepeşiz dersi ikomt’anşi nana-mutepeşik meyva hek amumers do çams. (AH-Borğola) Çocuklar adalarında ders yaparlarken anneleri meyvayı oraya götürür de yedirir. Doğanik z*arz*eri xor3i ğaç’o na-gelaxen k’et’iz yuk’orams do çams. (AH-Borğola) Doğan, kıyılmış eti sığırcığın konduğu değneğin üzerine bağlıyor da (o sığırcığa) yediriyor. Beez gyai çaps. (ÇX-Makret) Çocuğa yemek yediriyor.

♦ f.-i. oçu : Yedirme. Yedirmek. K’inçi montinape-muşi oçu şeni korbaşa oşk’omalepe eşk’iğay. (ÇM-Ğvant) Kuş yavrularına yedirmek için midesinden yiyecek çıkarıyor. Berez oçu şeni k’vateyi xor3i nçxiliz dop3oni do bot’uxnam. (FN-Ç’anapet) Çocuğa yedirmek için kesilmiş eti şişe dizdim (= sapladım) ve kızartıyorum.

çamuri (PZ)(AŞ) i. Çamur. Berepek k’artik’artis çamuri nusuman. (PZ-Cigetore) Çocuklar birbirine çamur sürüyorlar. Xasanik çamuri t’a3ums. (PZ-Cigetore) Hasan çamur ile oynuyor (= oraya buraya sürüyor). Alik Xasani a vorsi çamurepes dont’olams. (PZ-Cigetore) Ali Hasan’ı iyice çamurlara batırıyor. Araba gza golit’aşa k’oçi çamuri not’a3ay. (AŞ-Ok’ordule) Araba yoldan geçerken adama çamur sıçratıp yapıştırıyor. Mç’ima zade mç’imasi gza t’ot’o3’i diyen. K’oçi çamuri gvant’en. (AŞ-Ok’ordule) Yağmur fazla yağınca yol iyice yumuşuyor. İnsan çamura batıyor. Ali araba oxmaru var-uşk’un. Ulun do çamuri gunt’ay. (AŞ-Ok’ordule) Ali araba kullanmayı bilmiyor. Gidip çamura saplıyor. Ham çamurepe elazlap’i. (AŞ-Ortaalan) Bu çamurları yukarı doğru ez. Bere çamuri int’olen-gulun. (ya da nt’olen-gulun) (AŞ-Ortaalan) Çocuk çamura bulaşıp geziyor. Çamuri mot-elemissum. Xura yengi bimboni. (AŞ-Ortaalan) Çamur bana sürme. Yeni banyo yaptım. Bere çamuri doloxen. Çamuri goit’a3ay. (AŞ-Ortaalan) Çocuk çamurun içinde oturuyor. Çamuru her tarafına sıçratıyor. Yaşari yengi na-eç’ç’opu post’ali çamuri dvoxuy. (AŞ-Ortaalan) Yaşar yeni aldığı ayakkabıyı çamura gömüyor (= batırıyor). → ç’oç’oxi, ç’anç’axi, ç’aç’axi; t’ot’o3’i; t’ot’olo3i; t’olopi; t’alaxi^II

çangi (ÇM) i. Büyük çan. Ngolaşa şuronepe uçumt’anşa çangi dolvobaman. (ÇM-Ğvant) Yaylaya keçileri götürürken boyunlarına büyük çan takıyorlar. Ngola gza çangi dolvobare do olandu işk’inar. (ÇM-Ğvant) Yayla yollarında çanı (hayvanların) boynuna takacaksın ve yankıyı dinleyeceksin. → [küçük çan] t’angala^II

çaneri s. Meyvesi olan. Meyvesi veren. Ali çaneri m3xuli arape ceç’irduy. (ÇM-Ğvant) Ali meyvaya durmuş armut ağacı dalını koparıp indiriyor. Enverik muper çaneri mbuli gek’vatums ! (FN-Sumla) Enver ne güzel bitmiş (biten) meyve veren bir kirazı (dibinden) kesiyor !

çans (FN), çans/ nçans (AH ~ HP), çans (ÇX)(AK) øL/Aø/AL/AD hal f. Bitkinin dallarında veya saplarında meyvesi var. + oçanams

I. øL hal f. Bitkinin [lok.] dallarında veya saplarında meyvesi var. M3xuliz xila steri çans. (FN-Ç’anapet) Armutta xila gibi (= çok yoğun, salkım halinde) meyvesi var. Han3’o t’abalaşi uşkuriz dido çanz. (FN-Ç’anapet) Bu sene yassı elmada çok bitti (= meyvesi var). Na-çant’u mandalina do3’ilez. (FN-Ç’anapet) Olgunlaşmış (olup dallarda olan) mandalinayı topladılar. Han3’o mbuliz heşşo çans ki t’ot’epez konz*ol konz*oli gyobun. (AH-Lome) Bu sene kirazlarda öyle (meyvesi) var ki dallarda salkım salkım asılıyor. Han3’o uşkuriz dido çans. Va-imonç’aşa t’ot’epe dimonk’anen do gyovdez eluç’k’odun. (AH-Lome) Bu sene elma çok verimli. Olgunlaşmadan dalları ağırlaşıyor ve gövdeden çatlayarak kopuyor. Molenik’eleni mbulis daha k’ai çans. (AK-Döngelli) Beri taraftaki kiraz ağacında daha çok (= daha iyi) mahsul var. → nçars/ nças

II. Aø/AL hal f. Bitkinin [aps.] dallarında veya saplarında meyvesi var. Han3’o dido ntxiri var-çans. (FN-Sumla) Bu sene çok fındık yok. Han3’o dido k’ayi ntxiri çans. Bunkvape t’ot’iz konz*oli konz*oli ge3’obun. (AH-Lome) Bu sene çok güzel fındık var. Çotanaklar dalda salkım salkım asılı. An3’o m3xuli (n)çans-i ? (HP-P’eront) Bu yıl armut ağacında meyvesi var mı ? K’andğo çans. (HP-P’eronit) Çilek saplarında meyvesi var. X’ayepes meyve çans. (ÇX-Makret) Dallarda meyve var. E, mu ç’abape çans ! (ÇX-Makret) Ne kadar güzel salkımlar var ! An3’i mtxiri ok’o çans ki maşallah mtxirepunas dolocans. (AK-Döngelli) Bu sene fındık o kadar çok vermiş ki maşallah fındıklık kaynıyor (= çok aşırı var). → nçay

III. AL hal f. Ot vs [aps.] belli bir yerde [lok.] oluyor. Nanak nayla k’ala na-dgin uşkurişi ncaz tudele na-çans oçxap’ule e3’uç’k’orams. (FN-Ç’anapet) Annem serenderin yanındakı elma agacın altında oluşan ısırgan otunu temizliyor. Ruk’iyek getasulez p’eci na-çans mergya otitxanams. (AH-Borğola) Rukiye bahçedeki sık olan maydanozları seyreltiyor.

IV. AD hal f. mec. Saç vs [aps.] birinin başında vs [dat.] var. Toma mçant’uşi k’at’a ndğaz toma bi3xont’i. (AH-Borğola) Saçım varken her gün saçımı tarardım.

çanta i. [çoğ. çantape] Çanta. Oxorza monk’a çanta elik’açay. Ti-cile elulun. (AŞ-Ok’ordule) Kadın ağır çantayı koltuğunun altına alıp yukarı çıkıyor. Xasaniz uça çanta elobun. (FN-Ç’anapet) Hasan’ın siyah çantası omzunda asılıdır. Çirağiz ar xez çanta-muşi elokaçun. Majura xez-ti ustak t’akimepe-muşi elokaçapams. (AH-Lome) Çırak bir koltuğunda kendi çantasını tutuyor. Diğer koltuğuna da usta kendi takımlarını tutturuyor. Osmanik “Berepes mot-az*iret’an” ya do çanta ncaz geşadumers. (AH-Lome) Osman, “Çocuklar görmesin” diye çantayı ağaca koyuyor.

çapa i. [çoğ. çapape] Çapa. [< İta.] Akifik livadis çapa geçams. Upi dobğams. (FN-Sumla) Akif bahçeyi çapalıyor. Ter döküyor, emek veriyor. Xasanik çapa do bergepe naylaş tude amadumels. (FN-Sumla) Hasan çapa ve kazmaları serenderin altına içeriye koyuyor. → berci

çapla → çepla

çarbi^[1] (AH ~ HP) i. Dudak. Oxarcak ar luk’ma bozos çarbiz boya golusume(r)s. (AH-Lome) Kadın bir lokma kızın dudağını boyuyor. Berek ibgarasen ha3’i. Çarbepe uxup’un. (AH-Lome) Çocuk ağlayacak şimdi. Dudakları büzülüyor. Çarbis di3xiri domabu. (AH-Lome) Dudağım kanadı. (= Dudağımdan kan aktı.) Fatmak çarbepes kogolisu. Saxneşe gamaxtasen-i ? (AH-Borğola) Fatma dudaklarına (boya) sürmüş. Sahneye mi çıkacak ? → leşk’i; çabri; t’it’veri; laşi

çarbi^[2] (AK) Ağız. Ağız boşluğu. Çarbi-skani dido mskva ren. (AK-Döngelli) Ağzın çok güzeldir. K’oçik çarbi guilokups. (AK-Döngelli) Adam ağzını yalayarak siliyor. Eminek ç’it’a bere-muşişi çarbis papa amudumers. (AK-Döngelli) Emine, küçük çocuğunun ağzına muhallebi koyuyor. → p’ici, p’iji; nuk’u, nunk’u

çarbişi-n3a (AK) i. Damak. Ağız boşluğunun tavanı. Alik mja şup’t’uşi çarbişi-n3a-muşi diç’u. (AK-Döngelli) Ali süt içerken damağı yandı. → cicili^[1], p’iji-m3a, nuk’uşi-n3a

çare i. Çare. [< Far.] K’anseriz çkar çare var-uğun. K’oçi ar niç’opazna a sum-otxo tutaz tamo tamo ndğulun do gamastun. (AH-Lome) Kanserin hiç çaresi yok. İnsan bir yakalanırsa bir kaç ay içinde eriyip gider.

çaresuzi s.-z. Çaresiz. Çaresuzi aras kodopskidit. (ÇX-Makret) Çaresiz ortada kaldık.

çark’at’ura (ÇM) i. I. Devletin silahlı kişileri ve onlardan her biri. Jandarma ve polis. Çark’at’ura p’anda tufeği elvobun. (ÇM-Ğvant) Askerin tüfeği her zaman yandan (omuzdan) asılıdır. Çark’at’urape na-ç’opasen moxuy. (ÇM-Ğvant) Jandarmalar tuttuklarını hapsediyor. Ali çark’at’urape mendiyoney. Moxey. (ÇM-Ğvant) Ali’yi jandarmalar götürüp hapsettiler. Ali çark’at’urapeşi xeşa gamvaç’irdu. İmt’u. (ÇM-Ğvant) Ali jandarmaların elinden kaçtı. Gitti. → [jandarma] candama, jandama/ jandarma; [polis] polisi

II. Devletin vergi ve kayıt memuru.

çarşafi/ çarşaffi i. Çarşaf. [< Far.] Nana-şk’imi yataği çarşafi eyorçay. (AŞ-Ok’ordule) Annem yatağa çarşaf seriyor. Bilezuği-sk’ani çarşaffi elanzik’i do komeşk’advi. (AŞ-Ortaalan) Bileziğini çarşafı kaldırıp içine koy. Çarşafi gompa doyi. (AŞ-Ortaalan) Çarşafı aç. Berez seri gyapsen. Nana-muşik çarçafiz nayloni e3’urçams. (AH-Lome) Çocuk gece çişini kaçırıyor. Annesi çarşafın altına naylon seriyor. → eyorçala/ eyorçale, eyarçale, erçapule, ejarçapule, ijarçale, ijarçapule

çarşi (ÇX) i. Çarşı. [< Far.] Onuris “Çarşişa mindaxtina dik’aşi kuvali mvomalu var-gogoç’k’ondas” diye hodovandvi. (ÇX-Çxalazeni, TM) Onur’a “Çarşıya gidersen buğday ekmeği getirmeyi unutma” diye tembih ettim. Çarşişen cumu yeç’opumu kagomoç’k’ondes. Ç’umen xolo oxtimu minon. (ÇX-Çxalazeni, TM) Çarşıdan tuz almayı unuttutk. Yarın tekrar gitmem gerekiyor (= gitmek istiyorum). → noğa

çay → çams/ çay/ çaps

çaydanluği (AŞ) i. Çaydanlık. Çaydanluği mi moçodinay ? (AŞ-Ok’ordule) Çaydanlığı kim boşaltıyor ? → çayniği, çaynik’i

çayi/ çai i. Çay. [< Çin’in güney bölgelerinde konuşulan diller.][“Çay”, dillerarası bir kelimedir. Çin’in güney bölgelerinde konuşulan dillerden diğer bütün dillere yaydığı biliniyor. Fakat Lazların ilk kimlerden çay kelimesini duyup benimsedikleri bilinmediğinden dolayı bu kelimenin hangi dilden Lazcaya geçtiği de bilinmemektedir.]

I. Çay. 1. Çay ağaççığı. Çayis ç’ubri gyotun. (FN-Sumla) Çaya kestane ağacı gölge yapıyor. Büyümesini engelliyor. Nuranik çayiz gyubre gubğams. (AH-Lome) Nuran çayın etrafına gübre döküyor. Çayiz gyubre Ap’riliz goibğen. (AH-Lome) Çaya azotlu gübre Nisan’da vurulur/dökülür. Ali-Osmanik çayiz gyubre goşubğams. (AH-Lome) Ali Osman çayın arasına gübre döküyor. Babak çayiz tipi guk’onums. (AH-Lome) Babam çayın etrafındaki otları yoluyor. K’vateri çayi nusak muşebura goxaçkums. (AH-Lome) Kesilmiş çayı (*) gelin kendisi çapalıyor. [(*) “Kesilmiş çayı çapalıyor” (eksiltili ifade) = “kökten kesilmiş çay ağaççıklarının arasındaki toprağı çapalıyor” : Çay ağaççığı, aşağı yukarı yedi senede bir kez kökten budanır. Çayın kesildiği ilk yılda ağaççıklar arasındaki toprak çapalanıp mısır veya fasulye ekilir.] Kemalik çayiz, mç’ima mulut’aşa gubre goşubğams. “Mç’ima mç’imaşi gubre ndğulaz” ya do. (AH-Borğola) Kemal çaya, yağmur gelene kadar gübreyi [gelişigüzel] döküyor. “Yağmur yağınca gübre erisin” diye. Çayis mjorak mo-geçamt’as. Mo-iç’vet’as. Jin perde kogyotvi. (HP-P’eronit) Çayı güneş vurmasın. (Çay) yanmasın. Üstünü perde ile ört. 2. Çay ağaççığının yaprağı. Çayi hik’k’u mot-opşam. Mo3’ixvasen. (AŞ-Ortaalan) Çayı (= yaş çay yaprağını) o kadar doldurma. Üstten (veya kenardan) dökülür. Cordanik, na-işuvu çayişi ç’uvalepe ğoberiz yok’idams. (FN-Ç’anapet) Cordan, ıslanmış çay çuvallarını çeperin üstüne asıyor. Çku çai p’3’ilomt do si oxoris elaxer-i ? (FN-Sumla) Biz çay toplarken sen evde yan gelip yatıyor, keyif mi çatıyorsun ? Babak “Çayi bo3’ilapare” ya do ham k’oçepe m3udişi gotorums. (AH-Lome) Babam “Çay toplatacağım” diye bu adamları fuzuli gezdiriyor. Na-i3’ilen çayiz tipi goşant’aluna ok’açxe goşobiğaten. (AH-Borğola) Toplanan çaya ot karışırşa sonra seçeceğiz. Fundak p’at’i çayis k’ayi çayi eşobğams do ekisperis moğerdinams. (HP-P’eronit) Funda kötü çay üstüne iyi çayı döküp ekisperi kandırıyor. 3. Çay ağaççığının yaprağından hazırlanan sıcak meşrubat. Çayi dologiba-i ? - Dolomibi. (PZ-Cigetore ~ ÇX) (Bardağına) çay dökeyim mi ? (Bardağıma çayı) dök. Mturi-lebcate çayi ikuy. (ÇM-Ğvant) Erimekte olan karın suyu ile çay yapıyor. Çayi-şk’imi ar kenç’i dolvot’oçay. (AŞ-Ok’ordule) Çayıma bir kesme şeker atsın. T’usa çayi na-var-aşven şeni oçuçunay. (AŞ-Ortaalan) Sıcak çayı içemediği için ılıtıyor (= ılıklaştırıyor). Nandidik çayiz kovali dolun3’ams do imxoz. (FN-Ç’anapet) Ninem buğday ekmeğini çaya bandırarak yiyor. → nçayi

II. Çay ağaççığının yetiştiği yer. Çaylık. Zelixaz nak’o fara ren çayiz modvalu gundunun. (AH-Lome) Zelixa’nın kaç keredir çayda ayakkabısı kayboluyor. → çayluği

çayiri (AŞ) i. Çayır. Xatice livadi çayiri gvoç’irday. (AŞ-Ok’ordule) Hatice bahçede çayır koparıyor. Ali livadi tude çayiri gost’ik’ay. Leba moxtasen. (AŞ-Ok’ordule) Ali bahçenin altında çayır yoluyor. Geç gelecek. Ali na-xen yeri çayiri noç’irday. (AŞ-Ok’ordule) Ali oturduğu yerde çayırı koparıyor. → nçayiri; tipepuna; çaepe

çayluği i. Çaylık. Çay ağaççıklarının yetiştiği yer. Oxorişi emti çayluği doboxenapi. (FN-Ç’anapet) Evin yukarısını çaylık yaptırdım. Avlaz ogineni çayluğiz cuma-çkimi-ti nunç’un. (FN-Ç’anapet) Evin önündeki çay bahcesine kardeşimin de payı (= ortaklığı) var. Handğa ağne çayluğiz na-extu-dort’un duğrenepe xete dop’3’k’i. (FN-Ç’anapet) Bugün yeni çaylıkta çıkan böğürtlenleri elle söktüm. Nanak ağne çayluğiz na-extu-doren duğrenepe eşa3’k’ums. (FN-Ç’anapet) Annem yeni çaylıkta çıkan böğürtlen dikenlerini söküp çıkarıyor. Çayluğiz na-gobğams gyubre “Mot-içodet’as. İris yanç’as.” ya do nixmars. (AH-Borğola) Çaylığa döktüğü gübre “Bitmesin. Hepsine yetsin.” diye azar azar kullanıyor. → çay^II

çayniği (AŞ), çaynik’i (AH) i. Çaydanlık. Ç’e, k’oçi ! Çayniğişi 3’up’i so dodvi ? (AŞ-Ok’ordule) Be adam ! Çaydanlığın tıpasını nereye koydun ? Çayniği 3’ari empu. Şişilay. (AŞ-Ok’ordule) Çaydanlıkta su kaynadı. Ses yapıyor. → çaydanluği, çaynik’i

çebapi-şişi (PZ ~ AŞ) i. Kebap şişi. Çebapi-şişi var-einç’asen. Yengi-muşi keç’opi do komoği. (AŞ-Ok’ordule) Kebap şişleri yetmeyecek. Yenisini al da getir. → ç’iç’ili-nçxiri; şişi; kebap-şişi

çebuk’i (ÇM) i. Sandık. Ayşe didi çebuk’i dvoxenapu. (ÇM-Ğvant) Ayşe büyük sandık yaptırdı. → kon3oli; çebuk’ina; senduği, sanduği; yaşik’i

çebuk’ina (ÇM) i. Takı, para ve süs eşyalarının konduğu küçük sandık. Ayşe ar msk’va çebuk’ina kuğun. (ÇM-Ğvant) Ayşe’nin küçük güzel bir sandığı var. → kon3oli; çebuk’i; senduği, sanduği; yaşik’i

çeçi (FN) i. Bal peteği. Pederik da-çkimiz çeçi-muşiten ar parxaç’i opşa topri komeçu. (FN-Ç’anapet) Babam kız kardeşime peteğiyle baraber bir mini kazan dolusu bal verdi. → k’vari^[1]; toprişi çaça^[2]; k’arvani^I

çeçme (FN ~ ÇX)(AK) i. Tuvalet. [< Fra.] Helâ. [< Arp.] Bere ink’ip’azi ivu do çeçmez gyaç’irs. (FN-Sumla) Çocuk kabız olduğundan tuvalette ıkınıyor. Hemuşi nenate çeçmeşe var-ilen. Nena but’k’a steri uğun. (AH-Lome) Onun lafı ile tuvalete gidilmez. Dili yaprak gibidir (= ortama göre, duruma göre sözünü değiştiriyor). Nosi uparamt’eşşi çeçmez molaxet’i-i ? (AH-Lome) Akıl dağıtılırken tuvalette miydin (= sende hiç akıl yok mu) ? Mtugik k’at’u z*iraşi çeçmeşi k’uyiz dolilams. (AH-Lome) Fare kediyi görünce tuvalet kuyusunun içine kaçıyor. Beres apsen. Çeçmeşe amaxtu. (AH-Lome) Çocuğun çişi var. Tuvalete girdi. 3’oxle çeçmeşe amabulut’itşi lalini mobidumert’it do amabulurt’it. (AH-Borğola) Eskiden tuvalete girdiğimizde nalın giyer, girerdik. Çeçmeyi şua gulun. (ÇX-Makret) Tuvalet kokuyor. Aya çeçmeşi şura dolodgitun do var-gamulun. (AK-Döngelli) Bu tuvaletin kokusu duruyor da çıkmıyor. → çenefi; çeşme; gezme; abdez-xana, abde3xana; oz*gumale; tuvalet’i, tuvalet’t’i; z. [tuvalete] gale^[1]-II

çeçxuri/ çeçxui (PZ ~ ÇM) i. Sıtma. Sadiği çeçxuite ğurut’u .Laci apelu. Dudi-muşi doçulet’inu. (PZ-Apso) Sadık sıtma ile ölüyordu. İyi ilâç almış. Hayata döndü. Sadik’ik çeçxurite ğurut’u. Vorsi laci eç’opu. Sk’udaşa goliktu. (PZ-Cigetore) Sadık sıtma ile ölüyordu. İyi ilâç almış. Hayata döndü. Çeçxuri mak’nu. (PZ-Cigetore) Bana sıtma vurmuş (gibi üşüyerek hastalandım, titriyorum). Çeçxurite ğururt’u. Ç’amepete şuri komoğu. (ÇM-Ğvant) Sıtmadan ölüyordu. İlâçlarla canlandı (= hayata döndü). → çxe; sit’ma

çekmece/ çekmeje i. Çekmece. Orxani çekmeje galeşi komoizdu do ar daha doloxeşi var-amvanç’inen. (ÇM-Ğvant) Orhan çekmeceyi dışarı çekti de tekrar içeri itemiyor. Ameti çekmece kogamiğu do ar daha var-ammaşk’ven. (AŞ-Ok’ordule) Ahmet çekmeceyi dışarı çıkardı da tekrar içeriye itemiyor. Oxorza k’urta-muşi çekmece meşk’aduy. Şinaxums. (AŞ-Ok’ordule) Kadın iç külotunu çekmecenin içine koyuyor. Saklıyor. Xami çekmece meşk’azun. Heko pşinaxum. (AŞ-Ok’ordule) Bıçak çekmecede duruyor. Orda saklıyorum. Amet’t’i çekmece ti-gale kodizdu. Ama tekrar ti-doloxe var-namşaren. (AŞ-Ortaalan) Ahmet çekmeceyi dışarı çekti. Ama tekrar içeri itemiyor. Çekmece gamonç’ayiz amanç’u-ti giçkit’az. (FN-Sumla) Çekmeceyi dışarı çekince tekrar içeri itmesini de bil. İbramik para cebiz dolidumers. Si çekmecez gegiz*in. (AH-Lome) İbrahim parayı cebine koyuyor. Seninki çekmecede duruyor. Çekmeces tudeleni k’arfi kome3’k’i. (AH-Lome) Çekmecenin alt tarafındaki çiviyi sök. → xenduzi; xalamit’a

çelamure (HP ~ ÇX) i. Gözyaşı. Çelamure dobğams. (HP-P’eronit) Gözyaşı döküyor. Çkva şeni çelamure mo-dvobğap. (ÇX-Makret) Başkası için gözyaşı dökme. → çilambri, çilambre, çilamre; çalamure

çelepuri (ÇM) i. 1. Rütbesiz asker. Çelepurepe yadurga gulvan. İk’atali. (ÇM-Ğvant) Askerler serserice dolaşıyor. Dikkat et. 2. Askerlere istihbarat toplayan ajan. İstihbaratçı. Çelepuri mo-iyer. Mu-ti or st’eri, k’oçi st’eri ikti. (ÇM-Ğvant) İstihbaratçı olma. Olduğun gibi, adam gibi dolaş.

çemane (PZ ~ ÇM) i. Kemençe. Jindo çemane celabut’u. Alişi biç’ik ciğu do oç’andinams. (PZ-Cigetore) Yukarıda kemençe asılıydı. Ali’nin çocuğu aşağıya indirip çalıyor. Ali çemane celvoç’andinay. (ÇM-Ğvant) Ali kemençe tıngırdatıyor (= iyi çalamıyor). → kemençe

♦ [dey. çemane golusums/ çemane golusuy (PZ ~ AŞ) : Birine [dat.] hiç aldırmıyor.] Ma sk’ani-st’erepes çemane golovusum. (PZ-Cigetore) Ben senin gibilere önem vermiyorum. Ali na-vu3’varepe çemane golusuy. (ÇM-Ğvant) Ali söylediklerime kulak asmıyor. Si gaxenasen va-gaxenasen, ma çemane golobusum. (AŞ-Ortaalan) Sen yapabileceksin, yapamıyacaksın, umursamıyorum. → kemane golusumers, kemane usumers, kemane gulusumers; golobun, golvobun; golusums/ golusuy, golusumers/ golusumels; var-nçxalums/ var nçxaluy

çemçu (AŞ) s. Dişsiz. Dişleri eksik olan. Seyrek dişli. Çemçu va-goilen. K’ibrepe dvoxenapi. (AŞ-Ortaalan) Dişsiz veya dişleri eksik gezilmez. Dişleri yaptır. “K’oçi çemçu on” deyi moy-caziser. Oncğore n. (AŞ-Ortaalan) “Adam dişşiz” diye alay etme. Ayıptır. → çemçve, kenkve, kankva

çemçve (PZ) s. [Dişler hakkında] eksik. Çemçve k’irbonik mundi-muşis var-3adums do ma cemadi3en. (PZ-Cigetore) Eksik dişli götüne bakmayıp da benimle dalga geçiyor. → çemçu, kenkve, kenkva

çemi (ÇM) i. Sanık. Zan altında bulunan biri. Mit’ik’ore uç’itxare uç’itxi, si çemi dogdvasen. (ÇM-Ğvant) Her kime sorarsan sor, seni haksız bulacak.

çemre (ÇM) i. I. Kemre. Doğal gübre. 3’iminderi çemre. (ÇM-Ğvant) Yığın halinde kendi çıkardığı ısı ile yanmış doğal gübre. Çemre dok3u. (ÇM-Ğvant) Gübre (güneş ve havanın etkisi ile) çürümüş. Ali arpape çemre k’oşk’ubğay. (ÇM-Ğvant) Ali arpaların arasına gübre döküyor. Mşk’vela omordinu şeni çemre ek’ubğay. (ÇM-Ğvant) Fidanı büyütmek için gübre döküyor. Çemre mandre-gamağmalaşete gamiğinen. (ÇM-Ğvant) Gübre ahır gelberisi ile çıkarılır. → mgvana; yazma^[1]; [inek dışkısı] puşk’undi; ç’enç’i; lazma; [keçi ve koyun dışkısı] k’op’iya, k’opya; k’ork’ola; [tavuk dışkısı] 3’int’ili, 3’k’int’ili, n3’k’intili

II. [♦ dey. xeneri çemre (ÇM) Kimyasal azotlu gübre.] → avropa, avropa-cubre, cubre, gyubre, gubre

çenare (PZ), çenari (AŞ-Ortaalan) i. Kenar. Emice-şk’imi zuğaşi çenareşi oxori-muşis xes. Golaxt’u mjaçxa ndğas golovakti. P’anda zuğas 3adumt’u. (PZ-Cigetore) Amcam deniz kenarındaki evinde oturuyor. Geçen pazar gününde ona ziyaret ettim. Her zaman denize bakıyordu. T’usa orape dere-çenari 3’ari momaben. Bisserinam. (AŞ-Ortaalan) Sıcak zamanlarda dere kenarında bana doğru dökülen su ile serinliyorum. → k’ilavi; kenari, kinari

çendi (PZ ~ AŞ) i. (*) Kendi. Kendisi. Nanak çendi-muşi şeni 3’ari dibams. (PZ-Cigetore) Anne kendisi için su döküyor. Ali na-ikuy dulyapete si golaxay. Çendi golusuy. (ÇM-Ğvant) Ali, yaptığı işler ile seni delirtiyor. Kendisi umursamıyor. Bit’um gamaçay. Ar 3’ulu çendi şeni gamik’atay. (AŞ-Ok’ordule) Hepsini satıyor. Biraz kendisi için ayırıyor. Bere doloxendo porça meşk’okunay do ini var-iyasen. Ar-ti çendi-ti meşk’ikunay. (AŞ-Ok’ordule) Çocuğa çinden giysi giydirsin de soğuk olmayacak. Bir de kendisi de içine giysin. Çobani pucepe livadi nupinay. Çendi koxen. (AŞ-Ok’ordule) Çoban inekleri bahçeye salıyor. Kendisi oturuyor. [(*) Türkçe gramerde “kendi” kelimesi, bir zamir (= adıl) olarak sınıflandırılır.] → muşi, ti-muşi

çendi-çendine (PZ) z. Kendi kendine. Hik’u eski oxori on ç’i çendi-çendine ok’ixven. (PZ-Cigetore) O kadar eski evdir ki kendi kendine yıkılıyor. → muşite, muşebura, muşeburaşi, muşebuyi

çenefi (PZ) i. Kenef. [< Arp.] Ayakyolu. Tuvalet. Beres var-dvazgven. Çenefis cokan3arams. (PZ-Cigetore) Çocuk kabız olduğundan tuvalette ıkınıyor. Xasanis korbaçxala uğun. Ordo ordo çenefişa ulun. (PZ-Cigetore) Hasan’ın ishali var. Erken erken tuvalete gidiyor. → çeşme; gezme; çeçme; abdez-xana, abde3xana; oz*gumale; tuvalet’i, tuvalet’t’i; z. [tuvalete] gale^[1]-II

çenge^[1] (AH) i. Çene. Omeriz çenge yut’axez-doren. (AH-Lome) Ömer’in çenesini kırmışlar. → nuk’u^{I + II-2}

çenge^[2] (AK) i. Sakal. K’oçik k’at’a ndğa çenge ibğaps. (AK-Döngelli) Adam her gün sakal tıraş oluyor. Berek p’ap’uli-muşişi çenge ubğaps. (AK-Döngelli) Çocuk dedesinin sakal tıraşı yapıyor. → pimbili, pimpili

çepla (FN), çepla/ çapla (AH) i. [çoğ. çeplape/ çaplape] Fındık ve cevizin insan tarafından yenmeyen kısmı. I.1. Fındık ve cevizin kabukları. Nandidik ntxirişi çeplape nek’la k’ele nokosams. (FN-Ç’anapet) Büyükanne fındık kabuklarını kapya doğru süpürüyor. Sedatik na-k’ak’alu ntxirişi çeplape so mexums ? (AH-Lome) Sedat ayıkladığı fındığın kabuklarını nereye döküyor ? Si ntxiriz çepla moyoğam do ayi oxominam-i ? (AH-Lome) Sen fındığın üzerinden kabuklarını alıp ayrı mı kurutuyorsun ? Tanerik p’orcate na-moiğu ntxirişi çepla oçvet’ulas mexums. (AH-Borğola) Taner kucağında getirdiği fındık kabuklarını çöplüğe döküyor. Mjoraz “Xomaz” ya do na-gumpinu ntxirepez çepla moyo3xunoms. (AH-Borğola) Güneşte “Kurusun” diye yere serdiği fındıklardan kabukları ayıklıyor (= temizliyor). ≠ 3epla

II. (FN) Fındık koçanı. Nanak bu3xite xombineri ntxirişi çepla mooğams. (FN-Ç’anapet) Annem tırmıkla kurumuş fındığın koçanlarını üstünden alıyor. Nanak ntxirişi çepla moakosumz do mxişiyoni ntxiri mek’iyaloniz gyobğamz. (FN-Ç’anapet) Annem boş fındık koçanlarını süpürüp üstünden alıyor ve tozlu fındığı eleğin üstüne döküyor. → bonkva/ bunkva; ç’ak’i^[2]

III. Fındık ve cevizin posası. Ntxirişi çeplate daçxuri ok’obogzam. (FN-Ç’anapet) Fındık posası ile ateş tutuşturuyorum (= yakıyorum). Ntxirişi çepla xomaşi puciz doburçam. (AH-Lome) Fındık posasını kuruyunca ineğe seriyorum. Ntxiri p3xunit do çepla oç’u şeni dopşinaxit. (AH-Borğola) Fındık ayıkladık da posasını yakmak için sakladık. → ntxiri-ç’aç’a; [meyve, sebze, ceviz vs’nin posası] mezlap’e; [ceviz posası] no3’ilexi

çeploni (FN ~ AH) s. (Fındık ve ceviz hakkında) kabuklu. Pederik naylaz na-gobğurt’u çeploni ntxiri mo(y)okosumz. (FN-Ç’anapet) Babam serenderdeki kabuklu fındığın üstünü alıyor.

çerçi (ÇM ~ AŞ) i. 1. (Kestane, çam, köknar ve ladin) ağacının kabuğu. Ğunni movutvar deyi ç’ubriş çerçi n3’uy. (ÇM-Ğvant) Karakovanı örteceğim diye kestane ağacının kabuğunu soyuyor. Ali ğurni şeni ç’ubri-çerçi 3’ay. (ÇM-Ğvant) Ali kara kovan için kestane kabuğu soyuyor. Ali mca guğaray. Çerçi gvon3’asen. (ÇM-Ğvant) Ali ağacın etrafını çiziyor (= kabuğuna yara-çizik yapıyor). Kabuğunu çıkaracak. 2. Kestane ağaç kabuğundan yapılan kovan örtüsü. Ğurnişi çerçepe coturgay. (ÇM-Ğvant) Kovanın örtüsünü örtüyor. → k’abuği; kerki

çere (PZ ~ ÇM) i. İnsan yüzünün normal teni. Xasanişi sifet’i cakçandu. Çere amt’u. (PZ-Cigetore) Hasan’ın yüzü soldu. Rengi kaçtı. Xasani ! Sifet’i cegakçandu. Çere gamt’u. Beçi mutişa gaşk’urinu. (PZ-Cigetore) Hasan ! Yüzün soldu. Rengin kaçtı. Belki bir şeyden korktun. Ali çere gamvakçanden. İzabunasen. (ÇM-Ğvant) Ali’nin yüzü sararıyor. Hastalanacak. → ç’ere; peri^[2]

çereli (FN-Ç’anapet) s. Parlak. Güzel tenli. Fadimez ğvalepe çereli ar mskva bozo kuonun. (FN-Ç’anapet) Fatma’nın, yanakları parlak güzel bir kızı var.

çeremit’a/ çeremit’i (PZ) i. Kiremit. Doğanis otvas çeremit’a vorsi catven. (PZ-Cigetore) Doğan çatıya kiremit iyi örtebiliyor. Şk’uni oxoris çeremit’a cetveri on. (PZ-Cigetore) Bizim ev kiremitle örtülmüş haldedir. Xasanik otvas çeremit’i cutums. (PZ-Cigetore) Hasan çatıyı kiremitle örtüyor. → let’a-k’avari, çiremit’t’i, k’eremidi/ k’eremiti; keremidi

Çerezi (PZ ~ ÇM) i. Haziran ayı. # Çerez-oren ngola k’ale uluran / Ğoma idey andğa ceri culuran. (ÇM, K’.Z.) Hazırandır yaylaya gidiyorlar / Dün gittiler bugün geri iniyorlar. → Kerezi, Mbuloba, Mbul-ora

çerge (AH-Borğola ~ HP ÇX) i. Kuş avlama kulübesi. Kamilik çergez k’ai oşinaxu şeni iri k’ele xomula limxana gotumers. (AH-Borğola) Kâmil kuş avlama kulübesine iyi saklanabilmek için her tarafını kuru eğreltiotu ile kaplıyor. Xasani çerges meşaxen. (AH-Borğola) Hasan kuş avlama kulübesinin içindedir (oturuyor). Cavidi çerges atmacaz geluxen. (HP-P’eronit) Cavit kuş avlama kulübede atmaca (yakalamak) için oturuyor. Ramizi çergez eluxen. (HP-P’eronit) Ramiz kuş avlama kulübede (kuşu tüfekle avlamak için) [avın geleceği yemin] yanında oturuyor. Aytekini çergez gelaxen. (HP-P’eronit) Aytekin kuş avlama kulübede (avlanma dışında öylesine) oturuyor. → tenta; meterizi

çert’i (PZ) i. Balık tuzağı. Çert’i ceç’ordu do Xasanik him çert’i ceşums. (PZ-Cigetore) Balık tuzağı sökülmüştü. Hasan o balık tuzağını örüyor.

çese (PZ ~ AŞ) i. Kese. Çeseşi p’ici oxup’ineri on. (PZ-Cigetore) Kesenin ağzı büzülmüş haldedir. → kese

çeseri (PZ-Cigetore) i. Keser. Berek çeserite ek’na celat’axums. (PZ-Cigetore) Çocuk keserle kapıyı kenarından [yukarıdan aşağıya hareket ederek] kırıyor. Xasanik çeserite teneçe lat’ums. (PZ-Cigetore) Hasan keserle teneke ezerek yassıltıyor. Çeserişi sap’i ink’at’u. Xasanik st’up’a gorçams. (PZ-Cigetore) Keseri sapı sallanıyordu. Hasan etrafına tıkaç sarıyor. Çeseris sap’i gamuvelams. (PZ-Cigetore) Keserin sapı çıkıyor. → sk’ep’ali; laşungi

çesk’ini (ÇM) s. Hamarat. Bedi-şk’imi çesk’in-on : ndğaleri livadi dulya ikuy ; limci oç’vale ç’uy. (ÇM-Ğvant) Baba annem hamarat : gündüz bahçede çalışıyor ; akşam dikiş dikiyor.

çeşme (ÇM) i. Tuvalet. Musafiri çeşme vo3’iraten. (ÇM-Ğvant) Misafire tuvalet göstereceğiz. → çenefi; gezme; çeçme; abdez-xana, abde3xana; oz*gumale; tuvalet’i, tuvalet’t’i; z. [tuvalete] gale^[1]-II

çeyizi i. Çeyiz. [< Arp.] Gelin için hazırlanan her türlü eşya. Bozomota “Çeyizi bixenare” deyi mandili guşuy. (AŞ-Ortaalan) Kız “Çeyiz yapacağım” diye yazmanın çevresini örüyor.

çeyreği i. Çeyrek. Ayşeşi bere çeyreği mebubare. (AŞ-Ortaalan) Ayşe’nin çocuğuna çeyrek (altın) takacağım.

çi (ÇM ~ AŞ) bağ. Ki. [< Far.] → ç’i, ki. I. [iki cümle arasında] Hik’u msk’va ilak’irday çi na-va-mvangoninen-ti mungonay. (ÇM-Ğvant) Öyle güzel konuşuyor ki canının istemediği şeye bile istek uyandırıyor. Cuma-şk’imi ar cari imxoy çi sofra mu-tu on cekosuy. (AŞ-Ok’ordule) Kardeşim bir yemek yiyor ki sofrada ne varsa süpürüyor. K’azuği derini dolvo3onare çi mo-ei3’ay. (AŞ-Ortaalan) Kazığı derine sokacaksın ki çıkmasın.

II. [haykırışlı cümlenin sonunda] Hik’k’u demli çayi momiğu çi ! Ağu st’eri ! (AŞ-Ortaalan) O kadar demli çay getirdi ki ! Zehir gibi !

çibrit’i (AŞ-Ok’ordule) i. Kibrit. Bere çirbit’i celoçay. K’o3’uği. (AŞ-Ok’ordule) Çocuk kibriti çakıyor. Ondan (kibriti) al. → çip’it’i, çirp’it’i; ç’ak’la^[1]-II; kirp’it’i, kiprit’i

çiçeği i. Çiçek. Çiçeği msk’va gont’ams. (PZ-Cigetore) Çiçek güzel kokuyor. Çiçeği msk’va şura alen. (AŞ-Ok’ordule) Çiçek güzel kokuyor. Çiçeği goin3’en. (AŞ-Ok’ordule) Çiçek açıyor. Çiçeği gon3’uy. (AŞ-Ortaalan) Çiçek açıyor. # Ar çiçeğiz ar but’k’uci noxedun. (FN-Xazara, K’.M.) Bir çiçeğe bir arı konuyor. Omurik ordo çiçeği dovu. Seri ayazis dido doği iven do çiçeğepe niç’ven. (AH-Lome) Erik erkenden çiçek açtı. Gecenin ayazında çok don oluyor ve çiçekler yanıyor. Çiçeğiz k’ai şua alems. (HP-P’eronit) Çiçek güzel kokuyor. Çiçeğepek kamuşiğu. Mu xili şura uğun. (ÇX-Çxalazeni, TM) Çiçekler açtı. Ne güzel kokuyor. → dadala; purki, pukri, pukuri/ pukuyi, pukiyi/ pukiri

çiçku (AH) s. I. Taze. Körpe. Çiçku-bere cant’aşi xvala va-nişkvinen. Mtugik uci nuxvat’ams. (AH-Lome) Bebek uyurken yalnız bırakılmaz. Fare kulağını kemirir. → çuçku, çiçxu; [taze] taze; ağanişi; [körpe] k’rump’i, k’urup’i

II. Yumuşak. Kada dido çiçku divu-doren. Xez dikaçaşi goşibğen. (AH-Lome) Kada çok yumuşak olmuş. Ele alınınca dağılıyor. Ç’uburişi k’abuği çiçku iven. K’olayi goi3’k’en. 3’ipuriz p’eci do k’ap’et’i k’abuği goz*in. Var-goi3’k’en. (AH-Lome) Kestanenin kabuğu yumuşak olur. Kolay soyulur. Gürgen kalın ve sert kabukla kaplıdır. Soyulmaz. Musa m3xulis extimu şeni çiçku let’as na-dodginu mskalas extuşi mskala let’as goxedu. (AH-Borğola) Musa armut ağacına çıkmak için (kendisinin) yumuşak toprağa diktiği iskeleye çıkınca merdiven toprağa battı. → çuçku, çiçxu

♦ [dey. guri çiçku uğun (AH) : (1) Yufka yüreklidir. Başkasının acısına hiç dayanamıyor. (2) Kolay kolay aşık oluyor.] Guri dido çiçku giğun. (AH-Lome) Çok yufka yüreklisin. Hemuz guri çiçku uğun. Mintxa z*irasen aoropen. (AH-Lome) Onun yüreği yumuşaktır. Kimi görse aşık olur.

çiçku-bere (AH) i. Bebek. Çiçku-bere xvala va-nişkvinen. A mutu mulun do on3’eliz gyoşkidams. (AH-Lome) Bebek yalnız bırakılmaz. Bir şey gelir de beşikte boğar. Skiri-çkimi ar luk’ma bozok, çiçku-bere moikaçams do gale gamulun. (AH-Lome) Yavrum bir lokma kız, bebeği kucaklayıp dışarı çıkıyor. Vit’vaşi ndğeri çiçku-bere muç’o megaşkvinu ? (AH-Lome) On altı günlük bebeği nasıl bırakabildin ? Sum tuteri çiçku-bere nişkvinen do soti ilen-i ? (AH-Lome) Üç aylık bebek bırakılıp bir yere gidilir mi ? Çiçku-berek xomula mç’k’udi ç’k’omasna geişkiden. (AH-Borğola) Bebek kuru ekmek yerse boğulur. Cuma-çkimi çiçku-bere rt’uşi ma on3’eliz bunk’anamt’i. (AH-Borğola) Kardeşim bebekken ben beşiği sallıyordum. Çiçku-bere var-inciraşi nana-muşik nubirams do oncirams. (AH-Borğola) Bebek uyumayınca annesi türkü söyleyip uyutur. Çiçku-berepek opoxuz gyoçk’amt’aşi dido sefali iven. (AH-Borğola) Küçük çocuklar emeklemeye başlarken çok sevimli oluyorlar. Nana-muşik vit’o-ovro ndğaluri çiçku-berez mja gyubams. (AH-Borğola) Annesi on sekiz günlük bebeğine süt emziriyor. 3’oxle çiçku-berepe dido gok’oramt’es do on3’eliz gyoşkidamt’es. (AH-Borğola) Eskiden bebekleri çok sarıyorlardı da beşiğin içinde boğuyorlardı. Çiçku-berepe ora golaxtaşi nana-mutepeşişi buz*işen mja oşuşen moyagenan. (AH-Borğola) Bebekler zaman geçtikçe annelerinin memelerinden süt içmekten vazgeçerler. Nusak çiçku-bere-muşiz k’undi sveri mundi nubonams. (AH-Borğola) Gelin bebeğinin bok sürülmüş (= bulaşmış) kıçını yıkıyor. → berena; ağne bere; lulu-bere

çiçxu (ÇX)(AK) s. I. Taze. Körpe. Çiçxu bee ux’oun. (ÇX-Makret) Körpe çocuğu var. Ont’ules çiçxu çiçxu lux’u miğun. (AK-Döngelli) Bahçede taze taze lahanam var. → çuçku, çiçku; [taze] ağanişi; taze; [körpe] k’rump’i, k’urup’i;

II. Yumuşak. X’ucişi p’ip’ili çiçxu ix’ven. (AK-Döngelli) Kulağın memesi yumuşak olur. Çiçxu x’ox’oris xami k’ai ni3igen. (AK-Döngelli) Yumuşak kabağa bıçak kolay batar. → çuçku, çiçku

çiftişi (AK) s. İkiz. Çiftişi berepe zade uk’ungapan. (AK-Döngelli) İkiz çocuklar birbirine çok benziyor. → t’ubi; juroni; ekizi; t’k’ubişi; ok’onoç’k’ire

çiftluği i. Çiftlik. Çiftluğiz na-oskedinaman 3’ip’ilepe xormononi yemepete imgvanenan. (AH-Lome) Çiftlikte yetiştirilen civcivler hormonlu yemlerle besleniyorlar.

çiği-k’oft’e (AŞ) i. Çiğ köfte. Çiği-k’oft’e diyu-i var-iyu-i oxo3’onu şeni tavani eyot’a3are. (AŞ-Ortaalan) Çiğ köftenin olup olmadığını anlamak için tavana yapıştırmalısın.

çiji (ÇM) i. Meyilli bir yerin alt tarafı. Livadi-çiji mcvabona n. (ÇM-Ğvant) Tarlanın altı kurbağalıktır. Çiji k’ale lobca dvorgay. (ÇM-Ğvant) Alt tarafa fasulye ekiyor. Ali livadi-çiji k’o3’agutun. Şuronepe tudeşi var-cosk’uy. (ÇM-Ğvant) Ali bahçenin alt tarafında duruyor. Keçileri aşağı bırakmıyor.

çilambri (PZ ~ AŞ), çilambre (FN), çilamre (AH-Lome), çilambre (AH-Borğola) i. Gözyaşı. Çilambrepe dobğams. (PZ-Cigetore) Gözyaşları döküyor. Ala çilambri dvobğay./ Ala çilambri mexuy./ Ala çilambri mvoçodinay. (ÇM-Ğvant) Hüngür hüngür ağlıyor. Gözyaşı döküyor. Çilambri dobay. (AŞ-Ok’ordule) Gözyaşı döküyor. Çilambri naoren. (AŞ-Ok’ordule) Gözyaşlarını tutamıyor. Bere-muşi şeni sum 3’ana ren çilambre dobğams. (FN-Sumla) Çocuğu için üç senedir gözyaşları döküyor. Haşşo z*i3ina p’ot’e var-miz*irun. Tolepez iri çilamre domabğez. (AH-Lome) Böylesine gülmeyi hiç görmedim. Gözlerimizden hep yaşlar aktı. Xarcez komoli na-uğuru xut 3’ana divu do xolo çilamrepete gyabgars. (AH-Lome) Hatice’nin kocası öleli beş yıl oldu. Yine de gözyaşlarıyla ağıt yakıyor. Beres osteroni xeşen go3’uğeşi çilambre dobğu do ibgaru. (AH-Borğola) Çocuğun oyuncağı elinden (zorla) aldıklarında [çocuk] gözyaşı döküp ağladı. → çelamure (HP), çalamure (AK)

çileri/ çileyi s. ve i. [part. < içilen ve oçilams/ oçilay/ oçilaps] ≠ komoceri, gamatxve(r)i

I. s. ve i. Evli (erkek). Na-ğuru bere ağani çileyi t’u. Nana-muşik bere-muşişi ozmonupe k’ore3xums do svarums. (AH-Lome) Ölen çocuk yeni evliydi. Annesi çocuğunun düşüncelerini sıralayarak ağıt yakıyor. Çilei k’oçepe k’ala mo-ğarğal. (ÇX-Makret) Evli erkeklerle konuşma. Ağne çileri k’oçi noğamisa-muşişa nasters. (AK-Döngelli) Yeni evlenmiş adam karısına oyun oynuyor.

II. çoğ.i. [çilerepe] Evliler (= evli erkek ve kadın). Ağne çilerepe iptineri ndğalepez ok’oburt’ez do uk’ule dimp’ranez. (FN-Sumla) Yeni evliler ilk zamanlarda çok kavga ettiler. Sonra sakinleştiler (= artık kavga etmiyor).

çili/ çil (AŞ-Dutxe)(FN ~ ÇX)(AK) i. Karı. Zevce. Kadın eş. Fadume Mustafaşi çili ren. (AŞ-Dutxe) Fatma Mustafa’nın karısıdır. Xasanik na-ilu k’inçi çili-muşik ç’uxnums. (FN-Sumla) Hasan’ın vurduğu kuşun tüylerini karısı ateşte yakıyor. Memet’ik çili-muşi k’ala ntxirepuna ğarums. (FN-Sumla) Mehmet karısı ile fındıklığın altını temizliyor. Nana-muşik numğezu numğezu do çil do komoli kok’o3’k’u. (AH-Lome) Annesi doldurdu doldurdu (kışkırttı) da karı kocayı ayırdı. Alişi çili uxvene ren. (AH-Lome) Ali’nin karısı hamiledir. Çili-çkimik kçe do mç’ita porçape t’u3a 3’kari k’ala ok’onaxomt’uşi kçe porçaz mç’ita konuk’nams. (AH-Borğola) Eşim beyaz ve kırmızı gömlekleri sıcak su ile yıkarken beyaz gömleğe kırmızı bulaştırıyor. Ma oxorişe gobiktişi çili-çkimik oç’onepe ç’umt’u. (AH-Borğola) Ben eve döndüğümde hanımım dikilecekleri dikiyordu. Memet’ik çili-muşi naşkumers. (AH-Borğola) Mehmet eşini boşuyor. Çili-çkimiz araba mepçi.İxmart’uşi ar didi kvas koyoxunu. (AH-Borğola) Hanımıma arabayı verdim. Na-inaxu didi erçapule çili-çkimi k’ala p’ç’imoşumt do p’3’ilaxumt. (AH-Borğola) Yıkanan büyük çarşafı eşimle kıvırarak suyunu çıkarıyoruz (= sıkıyoruz). Kullanırken büyük bir taşa bindirdi. Çili-çkimik onaxonepe gamoktams do heşo naxums. (AH-Borğola) Eşim çamaşırları yıkarken içini dışına çeviriyor da yıkıyor. Çili-çkimik “Handğa musafiri moxtasen” ya do oxorişi avli gokosams. (AH-Borğola) Eşim “Bugün misafir gelecek” diye evin avlusunu etraflıca süpürüyor. Çili-çkimi a3’i va-ren. (AK-Döngelli) Hanımım şu anda yok. Abdula-çilik mendilis para mulak’irups do şinaxups. (AK-Döngelli) Abdulla’ın eşi mendilin içine para koyarak bağlıyor da öyle saklıyor. → xorz*a^II, oxorza^II, dida

çilimi (PZ ~ AŞ) i. Kilim. Didi-şk’imik çilimi şumt’aşa k’anave3’a golot’oçams-molot’oçams. (PZ-Cigetore) Büyükannem kilim dokurken k’anave3’a’yı o yana atıp bu yana atıyor. Nusak çilimişi uci-muşi 3’aris don3’ams. (PZ-Cigetore) Gelin kilim ucunu suya değdiriyor. Doğanişi odas çilimi corçun. (PZ-Cigetore) Doğan’ın odasında kilim serilmiş halde duruyor. Xasanişi xalak çilimi şvasen do mak’oç’i var-z*irams. (PZ-Cigetore) Hasan’ın halası kilim dokuyacaktı da mekik bulamıyor. “Oxori ini moy-maert’t’ay” it’urna xali, çilimi, muturenpe corçare. (AŞ-Ortaalan) “Evde üşümeyeyim” diyorsan halı, kilim, bir şeyler sereceksin. → kilimi; dorçale^II

çilpi (AŞ-Ortaalan)(FN-Sumla) i. Çırpı. Ham buç’ç’epe çilpi va-ceçaşşa var-işk’oren. (AŞ-Ortaalan) Bu kütükler çırpı vurmadan biçilmez. Çilpi ncaşi armoziz dikaçi do gepçat. (FN-Sumla) Çırpıyı ağacın köşesine tut ve öylece çırpı vuralım. → ç’ip’ri; ç’apxu, ç’apxu-nonç’epi

çimento i. Çimento. [< İta.] Suvaği-xarci çimento m3’ika uk’atusi na-noç’abay molay herbet'i. (AŞ-Ok’ordule) Sıva harcına çimento az katınca yapıştırdığın yerden kopuyor elbette. Doğani na-3’odu duvari çimento ceşk’vobğay. (AŞ-Ortaalan) Doğan ördüğü duvara (= duvar aralarına) çimento döküyor. Çimentoz na-yotvi nayloniz ar mutu yodvi do k’ayi koyok’ori. Vana jur ndğaz doloxe ixik gexarums. (AH-Lome) Çimentoya örttüğün naylona bir şey koy ve iyice üzerine bağla. Yoksa iki gün içinde rüzgâr yırtar. Tuğula ok’oç’abu şeni xarcis dido çimento ixmarare. Hem oraz k’ai ok’iç’aben. (AH-Borğola) Tuğlayı birbirine yapıştırmak için harça çok çimento kullanacaksın. O zaman birbirine iyi yapışır.

çinadums (PZ)(FN), çinadumers (FN ~ HP)(AK) EDA har.f. Tembih ediyor. Ma himus “Xepe mot-usum” ma do dopçinadvi. (PZ-Apso) Ben ona “elini sürme” diye tembih ettim. Nanak berepe mektebişi gzaz gyodginamt’aşa mtel şeyi k’ayi çinadumz. (FN-Ç’anapet) Annem çocukları okul yoluna koyarken her şeyi güzel tembih ediyor. Heyaz “Xe mot-usumel” ma do dopçinadvi. (FN-Sumla) Ona elini sürme diye tembih ettim. Si çinadvi do çinadvi, hemuk xolo nosi-muşi ixmars. (FN-Sumla) Sen ne kadar tembih edersen et, o yine kendi aklını kullanıyor, bildiğini yapıyor. “Ham dulya dovit” şo do çinadvit. (AH-Lome) “Bu işi yapın” diye tembihleyin. Nezaketik berepez “Mot-ok’oburt” ya do p’anda çinadumers. (AH-Lome) Nezaket çocuklara “Kavga etmeyin” diye her zaman tembih ediyor. Kemalik bere-muşiz “Mektebi şkule soti mot-ulur. Oxorişe moxti.” ya do çinadumers. (AH-Borğola) Kemal çocuğuna “Okuldan sonra bir yere gitme. Eve gel.” diye tembih ediyor. Onuriz noğaşen mulut’aşi kovali momiğaz ma do dopçinadvi. (AH-Borğola) Onur’a çarşıdan gelirken buğday ekmeği getirsin diye tebih ettim. Ayşe noğaşa nulun. Ama bere-muşişa “Oxorişen gale var-gamaxta” ya do çinadumers. (AK-Döngelli) Ayşe çarşıya gidiyor. Ama “Evden dışarı çıkma” diye çocuğuna tembih ediyor. → ceçinadums/ ceçinaduy; coçinaduy; oxondvay/ oxonduy; dinduy; utembiğay; dvandvapun

♦ part. çinadveri : Tembih edilmiş. Oxoris var-gamaxtare ma do çinadveri miyonun. (FN-Sumla) Evden çıkmayacaksın diye tembih etmişliğim var.

çinadveri (ÇM ~ AŞ) [< çinadums fiilinin partisipi] s. Tembihli. Tembih edilmiş. Berepe seri nek’na va-gon3’umu şeni çinadveri miyonun. (ÇM-Ğvant) Benim çocuklar gece kapıyı açmamaları için tembihliler.

çinaperi (ÇM ~ AŞ), çinaperi/ çinapeyi/ çinoperi/ çinopeyi (FN ~ AH) s.-i. 1. Tanıdık. Ali ngolaşa moxt’asi çinaperi na-vort şeni şk’uni oxorişa mulun. (ÇM-Ğvant) Ali yaylaya gelince tanıdık olduğumuz için bizim eve geliyor. Çinaperi k’oçepe mulun. (AŞ-Ok’ordule) Tanıdık adamlar geliyor. Cuma-çkimik P’olişe na-moxtu çinapeyi-muşi nanaz oçinapamz. (FN-Ç’anapet) Kardeşım İstanbul’dan gelen tanıdığını anneme tanıştırıyor. Ali-cumadişe mintxanepe moxtez-doren. Mipe renan z*iri-i ? - Kobz*iri. Ala çkari çinaperi va-ren. (AH-Lome) Ali-amcalara birileri gelmiş. Kimlerdir, gördün mü ? - Gördüm. Ama hiçbiri tanıdık değil. Çinaperi na-var-ren k’oçepe k’ala doxunu k’ai var-mi3’ons. (AH-Borğola) Tanıdık olmayan insanlarla oturmak hoşuma gitmez. 2. Tanınmış. Amet’t’i çinaperi na-on şeni mi-ti azirasen himu şk’ala issinapay. (AŞ-Ortaalan) Ahmet tanınmış biri olduğu için kimi görürse onunla konuşuyor. Ali na-u k’ayi dulyapeten çinoperi ren. (FN-Ç’anapet) Ali, yaptığı iyi işlerle tanınmıştır. → na-içkinen, çinoberi

çinçviri/ çinçviyi (HP ~ ÇX) i. (At, inek, eşek gibi hayvanlarda) Dudak. 3xenis çinçviyis lejveyi dabğen. (HP-P’eronit) Atın çenesinden salya akıyor. Puciz çinçviyiz but’k’ucik nomsku. (ÇX-Makret) İneğin dudağını arı sokmuş.

çinda (FN) i. Nezle. Grip. Berez çinda dağodu. (FN-Ç’anapet) Çocuğa nezle bulaştı. → mazap’u; nçori; nezle; gripi

çindums (PZ), çinduy (AŞ), çindums (FN), çindums/ çindoms (AH), çindums/ çindups (HP), çindups (ÇX) Eø har.f. Hapşırıyor. Aksırıyor. Ayxanik çindums. (PZ-Cigetore) Ayhan hapşırıyor. Doğani çinduy. (AŞ-Ok’ordule) Doğan hapşırıyor. Celalik çindums. (FN-Ç’anapet)(HP-P’eronit) Celal hapşırıyor. Nezleli k’oçik çindaşi ma a şvaciz nezle memak’nen. (AH-Borğola) Nezleli adam hapşırınca bana hemen nezle bulaşıyor. → ciçindray (ÇM); açinden/ açindren; açindinen (FN-Ç’enneti)

çineri → içinams/ içinay/ içinoms/ içinops/ içinaps

çinoberi (AK) s. [< içinops fiilinin partisipi] Tanınmış. Çinoberi k’oçi t’een. Ama man mu-şeni var-viçini, var-miçkin. (AK-Döngelli) Tanınmış adammış. Ama ben niçin [onu] tanımadım, bilmiyorum. → çinaperi

çinoperi → çinaperi

çip’it’i (PZ) i. Kibrit. Xasanişi beres çip’it’i ok’açun do çip’it’i ç’apxums. (PZ-Cigetore) Hasan’ın çocuğunda kibrit var da kibrit çakıyor. → ç’ak’la^[1]-II; çirp’it’i, çibrit’i; kirp’it’i, kiprit’i

çiraği i. Çırak. Ali usta çiraği-muşi him pi3ari eşk’a3’ay deyi dutembiğu. Var-usi duylaşa kogamoşk’u. (AŞ-Ok’ordule) Ali usta çırağına o tahtayı çıkarsın diye tembih etti. Yapmayınca işten çıkardı. Usta inşaeti oçalişu-ora ar saeti iyaşa k’afri oçodinay. Çiraği-muşi-ti e3’uncğonay. (AŞ-Ok’ordule) Usta inşaatta çalışma zamanında bir saat olana kadar çiviyi bitiriyor. Çırağı da [çiviyi] aşağıdan yukarı gönderiyor. Çirağiz ar xez çanta-muşi elokaçun. Majura xez-ti ustak t’akimepe-muşi elokaçapams. (AH-Lome) Çırak bir koltuğunda kendi çantasını tutuyor. Diğer koltuğuna da usta kendi takımlarını tutturuyor.

çiremit’t’i (AŞ-Ortaalan) i. Kiremit. Otva çiremit’t’i turguy. (AŞ-Ortaalan) Çatıyı kiremitle örtüyor. → çeremit’a, çeremit’i; let’a-k’avari; k’eremidi/ k’eremiti; keremidi

çirp’it’i (ÇM) i. Kibrit. Ali çirp’it’i eluç’apxay. Çona nudvinay. (ÇM-Ğvant) Ali kibriti çakarak ışığı (= gaz lambasını) yakıyor. → çip’it’i, çibrit’i; ç’ak’la^[1]-II; kirp’it’i, kiprit’i

çisti (AH-Borğola) i. Eş. Benzer. Aynı. Mektebişi berepe artikatişi çisti renan. (AH-Borğola) Okul çocukları birbirinin aynısıdır. [Bu kelime AH-Lome’de bilinmeyip kullanılmaz.]

çitabi (PZ ~ AŞ) i. Kitap. [< Arp.] Çitabi svarums. (PZ-Apso) Kitabın yapraklarını teker teker çeviriyor (= okumadan göz geçiriyor). Çitabi golayonu domanç’inasi elamzik’um. Kok’ovutum. Dovincir. (AŞ-Okordule) Kitabi okumaktan yorulunca kenarını kıvırıyor, kapatıyorum. Uyuyorum. → kitabi; supara^I

çitums/ çituy^[1]/ çitoms/ çitups (PZ ~ ÇX)(AK) EA har.f. Yarıyor. Alik ndağis dişk’a çitums. (PZ-Cigetore) Ali dağda odun yarıyor. Andğa mu-ti-na ot’u dişk’alepe argunite dopçiti. (PZ-Cigetore) Bugün ne kadar odunlar vardı ise balta ile yardım. Xasanik dişk’a çitumt’aşa arguni moint’orams (= moit’oçams). (PZ-Cigetore) Hasan odun yararken baltayı üstünden aşırıyor. Ali dişk’alepe çituy. (ÇM-Ğvant) Ali odunları yarıyor. Ali sali azuy. Dişk’alepe çitasen. (ÇM-Ğvant) Ali kama yontuyor. Odunları yaracak. P’ap’u dişk’a çituy. (AŞ-Ok’ordule) Dede odun yarıyor. Ali didaşi dişk’a doçitu. Huy doloxe amuğay. (AŞ-Ok’ordule) Ali ihtiyar kadının odununu yardı. Şimdi içeri alıyor. Dişk’a pçitumt’işa mt’esi gomant’t’u. (AŞ-Ortaalan) Odun yararken kıymık bana battı. Pederik silite nez*işi nca çitumz do dişka asen. (AFN-Ç’anapet) Babam kama ile ceviz ağacını yarıyor ve odun yapacak. Cemalik dişka çitums. (FN-Sumla) Cemal odun yarıyor. Dişka pçitomt’aşi sili bixmar. (AH-Lome) Odun yararken kama kullanıyorum. Fazlik serentişi tude dişka çitoms. (AH-Lome) Fazlı serenderin altında odun yarıyor. İnora şeni na-pçitit dişkape o3xoneşe tok’iten k’ai einç’en. (AH-Borğola) Kış için yardığımız odunlar tavan arasına iple iyi çekilir. “Na-pçiti dişkape mot-işuvet’az” ya do ok’obdvi do jin komobotvi. (AH-Borğola) Yardığım odunları ıslanmasın diye bir araya koyup üstünü örttüm. → pen3’k’ups; ++ ok’oçitums/ ok’oçituy/ ok’oçitoms/ ok’oçitups; ok’open3’k’ups

♦ yet. açiten : Yarabiliyor. Sali va-co3onamşa ham çutuği va-gaçiten. (AŞ-Ortaalan) Kamayı saplamadan bu kütüğü biçemezsin.

çitun (PZ), çituy^[2] (ÇM ~ AŞ), çitun (FN ~ ÇX) A.Abl har.f. Kurtuluyor. Ali ar-jur ndğaşi doloxe şk’imda çitun. (PZ-Cigetore) Ali bir iki gün içinde benden kurtuluyor. Ayşe zabuni bere duğuru. Zabuni bereşa doçitu. (ÇM-Ğvant) Ayşe’nin hasta çocuğu öldü. Hasta çocuktan kurtuldu. Ali zabun ort’u. Doçitu. (ÇM-Ğvant) Ali hastalıktan kurtuldu. Ali oğuroni ozabunluği ak’nu. Var-çitasen. (ÇM-Ğvant) Ali ölümcül hastalığa yakalandı. Kurtulmayacak. Na-gvondinu burç’uli koziru do doçitu. Vana nana-muşi ceçasert’u. (AŞ-Ok’ordule) Kaybettiği baltayı buldu da kurtuldu. Yoksa annesi onu dövecekti. Bere kodvorinu do doçitu. (AŞ-Ortaalan) Çocuğu doğurdu da kurtuldu. Eminek lemşi oxenapu do zabunobaşen çitu. (FN-Sumla) Emine iğne yaptırdı ve hastalıktan kurtuldu. Bere-çkimi dido k’ap’et’i t’u-doren. Mupeyi zabunobapeşen çitun. (AH-Lome) Çocuğum çok dayanıklı imiş. Ne hastalıklardan kurtuluyor. Nisa xarmelayen doçitu. (ÇX-Makret) Gelin hastalıktan kurtuldu. → cuçitams, muçitun

çize (PZ) i. Çiy. Ham ndğalepes opşa çize iyen. (PZ-Cigetore) Bugünlerde çok çiy oluyor. → murun3xi-mseli; şetxi; toşi^II

çizme i. Çizme. Modvalu maven, ala çizme var maven. (AH-Lome) Ayakkabı bana oluyor, ama çizme olmuyor. Selaydiniz k’uçxe ç’ap’ra uğun. Çizme var-madven. (AH-Lome) Selahattin’in ayakları çarpık. Çizme giyemiyor.

çizonuy (ÇM) EA har.f. I. Tırmıklıyor. Üzerinden tırmık çekerek toprağı işliyor. Tırmık ile toprak yayıyor. Ali livadi çizonuy. (ÇM-Ğvant) Ali tarlayı tırmıklıyor. Ali let’a berguy. Çizonuy. Upinay. (ÇM-Ğvant) Ali toprağı kazıyor. İnceltiyor. Havalandıryor. → 3ijonuy

II. Çapalıyor. Ayşe livadi çizonuy. (ÇM-Ğvant) Ayşe bahçeyi çapalıyor. → 3ijonuy; bergums/ beguy/ bergups; molums/ molups; belups; gomolaps; gumers^[2]; ntxorums/ ntxoruy/ ntxorups

çkar (FN ~ ÇX)(AK) z. I. Hiç. Fadimeşi k’ociz dido asinapen. Çkar nuk’u var-dadven. (FN- Ç’anapet) Fatma’nın kocası çok konuşabiliyor. Hiç çenesi durmuyor. Cumak, alimse-çkimik sigara na-şu az*iru tina heyaşen çkar toli var-mok’oğamz. (FN-Ç’anapet) Kardeşim, yeğenimin sigara içtiğini gördükten beri onun üzerinden gözünü hiç ayırmıyor. Avlaş m3xuli ixite geiktu. Çkar peso var-uğut’u-doren. (FN-Sumla) Kapı önündeki armut rüzgârda devrildi. Hiç (sağlam) kökü yokmuş. Skiri-çkimi, çkar umuteli muç’o skidare ? (AH-Lome) Yavrum, hiçbir şeysiz nasıl yaşayacaksın ? Genci k’oçik çkar oncğore var-aven do ik’vans. (AH-Lome) Genç adam hiç utanmayıp dileniyor. K’anseriz çkar çare var-uğun. K’oçi ar niç’opazna a sum-otxo tutaz tamo tamo ndğulun do gamastun. (AH-Lome) Kanserin hiç çaresi yok. İnsan bir yakalanırsa bir kaç ay içinde eriyip gider. Çkar mitiz beroba-muşi var-goç’k’ondun. (AH-Borğola) Hiç kimse çocukluğunu unutmaz. Çkar mç’k’idi va-en. (ÇX-Makret) Hiç ekmek kalmadı. Amseneyi x’ini çkar va-miz*iyut’ez. (ÇX-Makret) Bu geceki soğuk hiç görülmemiş. P’ant’a oxoris mulaxen do gale çkar var-gamulun. (AK-Döngelli) Her zaman eve hapsolmuş gibi oturur da dışarı hiç çıkmaz. Motak p’ap’uli-muşi aigdeps do çkar var-şinups. (AK-Döngelli) Torunu dedesini alaya alıyor ve hiç saygı duymuyor. Emu stei laşi gonzderi k’ulani çkar var-miz*irun. (AK-Döngelli) Onun gibi dudağı gevşek kız ben hiç görmedim. → aina/ ayina; hiç/ hiçi; çkarte

II. Asla. Biç’i-çkimi, araba-çkimi oxmarinu şeni dido ixve3’en. Çkva ma çkar izini var-mepçam. (FN-Ç’anapet) Oğlum arabamı kullanmak için çok yalvarıyor. Ama asla izin vermiyorum. → ebedi

çkari (FN ~ AH HP)(AK) i. Hiçbiri. a. [canlı] Ali-cumadişe mintxanepe moxtez-doren. Mipe renan z*iri-i ? - Kobz*iri. Ala çkari çinaperi va-ren. (AH-Lome) Ali-amcalara birileri gelmiş. Kimlerdir, gördün mü ? - Gördüm. Ama hiçbiri tanıdık değil. İya dulya çkaris var-uçkin. (AK-Döngelli) O işi hiçbiri bilmiyor. b. [cansız] Han3’o na-dobdgi-dort’un urz*enepeşi çkari var-skidu. (FN-Ç’anapet) Bu sene dikmiş olduğum üzümlerin hiçbiri tutmadı. Coğoris na-mek’udgam kvape mtelli elustun. Çkari var-mat’en. (AH-Lome) Köpeğe attığın taşların hepsi yanından sıyırıyor. Hiçbiri isabet etmiyor. Si na-zop’onpeşi çkari anayasaz va-ren. (AH-Lome) Senin söylediklerinin hiç birisi anayasada yoktur. Nurik na-gebudvi gyarepez “Z*ğeri bore” ya do çkariz xe var-mentxu-doren. (AH-Borğola) Nuri, koyduğum yemeklere “Tokum” diye hiçbirine el sürmemiş. → çkar-na-eni, çkar-ti

çkar-na-eni (FN) i. Hiçbiri. Han3’o na-dobdgi-dort’un urz*enepeşi çkar-na-eni var-skidu. (FN-Ç’anapet) Bu sene dikmiş olduğum üzümlerin hiçbiri tutmadı. → çkari, çkar-ti

çkarte (ÇX) z. Hiç. Ozcanik çkarte var-ip’içvap’t’u. Dğa ip’içvaps. (ÇX-Çxalazeni, TM) Özcan hiç oruç tutmazdı. Bugün oruç tutuyor.