M m Bu sözlükte kullanılan Laz alfabesinin 20’nci harfi. Dudaksıl kapantılı genzel konson (*) fonemi gösterir. [(*) Konson, halk dilinde yanlışlıkla “sessiz” denir. Bazılarına göre “ünsüz”. Lazca fonetiği ve fonolojisinde tek başına hece oluşturamayan fonemi ifade eder.] Lazcada bu fonem, kelime başında sessiz konson önünde bulunduğunda sessiz, başka yerlerde ise sesli olarak telâffuz edilir. Uluslararası Fonetik Alfadesi’nde sesli ise [m] şeklinde, sessiz ise köşeli parantez içine m harfi altına ufacık yuvarlak konarak yazılır.

ma^[1]/ man (*)(PZ ~ HP), man (ÇX)(AK) [(*) PZ-ÇM-AŞ-FN-AH diyalektlerinde man biçimi ancak man do “benimle” deyiminde gözlemlenir. HP diyalektlerinde ise bu deyimin dışında da sıklıkla kullanılır.] ş.zm. Ben.

♦ aps.-erg.-dat.-lok. ma/ man : 1. aps. Ben. Beni. Man do Xasani noğaşa bile vidit. (PZ-Cigetore) Benimle Hasan çarşıya birlikte gittik. Ma si iri ora cuma st’eri mazin. (AŞ-Ortaalan) Ben seni her zaman kardeş gibi görürüm. Encami man-ti aya dulyaşen xomiaçkini. (AK-Döngelli) En sonunda ben de bu işten nefret ettim. Xasanik man do Orxani k’ayi mo-vix’opurt’at diye mikişturupan. (ÇX-Çxalazeni, TM) Hasan benimle Orhan’ın aramız iyi olmasın diye kışkırtıyor. Sin mundes-ti-na ida, man-ti emmaxtis vidaun. (ÇX-Çxalazeni, TM) Sen ne zaman giderse ben de o zaman gideceğim.

2. erg. Ben. Ma xaciz xorşa kelebu3oni. (AH-Gidreva) Ben fasulyenin yanına sırık diktim. Man daçxeri vogzi. Ama cumadi-çkimi-ti 3’k’ariten xonoskirinaps. (AK-Döngelli) Ben ateşi yaktım. Ama amcam da su ile söndürüyor. Man emus mevoci3’ap. (ÇX-Çxalazeni, TM) Ben onu alaya alıyorum.

3. dat. Ben. Bana. Benim. Ma Lazeburi oxap’arinu demigurumun. (PZ-Cigetore) Benim Lazcayı öğrenmişliğim var. Am 3’inek’i ma didi max’ven. (HP-P’eronit) Bu çorap bana büyük gelir. Man dido mçxurepe mix’onun. (AK-Döngelli) Benim çok koyunum var. Babak man hiç var-memisimins. (ÇX-Çxalazeni, TM) Babam beni hiç dinlemiyor.

4. (FN-Ç’anapet) lok. (*) Mteliz ma dulya dulamz. (FN-Ç’anapet) Herkesin işi bana düşer. [(*) Şahıs zamirlerinin lokatif durumu istisna olarak pek nadiren gözlemlenir. Ayrıca dulams fiili Arhavi diyalektlerinde AD.Dir hareket fiilidir. → dulams^[B]]

♦ pos.-gen. (PZ ~ AŞ) şk’imi/ şk’im : Benim. 1. pos. [şk’imi + s.-e.] Sevda-şk’imi ona doloxendo şkimi şeni gamixvalen. (PZ-Apso) Sevgilim tarladan benim için (= bana haber vermek için) öksürüyor. Ham 3’endeç’i şk’imi şeni opşa morderi on. K’uçxeşa gamamolun. (PZ-Cigetore) Bu çorap benim için çok büyük. Ayağımdan çıkıyor. Ali şk’imi şk’ala vrosi mo-iyert’ay deyi Xasani nup’izmay. (ÇM-Ğvant) Hasan Ali’yi benimle iyi olmasın diye kışkırtıyor. Şk’imi şeni dido ixvami. (AŞ-Ortaalan) Benim için çok dua et.

2. gen. a. [şk’imi + isim] Şk’imi urz*enişi ç’embape opşa mçxu on. (PZ-Cigetore) Benm üzümün salkımları çok kalındır. Şk’imi emice k’inçi p’3’amare deyi txombuşi mcaşi k’ap’ulas komok’axedu. (PZ-Cigetore) Amcam “Kuş vuracağım” diye kızılağacın arkasına saklandı. Şk’imi oxorişi jilendo ombri-mşk’vela dorgun. (PZ-Cigetore) Benim evin yukarısında erik fidanı dikilidir. b. [isim + -şk’imi] Ar p’ut’ucişi ğuni a 3’ulu ok’ixu do p’ap’u-şk’imik hus duzanasen. M3ika uk’ayi xolo sva-muşis dodvasen. (PZ-Cigetore) Bir arı kovanı kısmen bozulmuştu. Dedem şimdi düzeltiyor. Az sonra yine yerine koyacak. Porça-şk’imi nek’na şk’ala celvobun. (ÇM-Ğvant) Gömleğim kapının yanında asılıdır.

c. [şk’imi/ şk’im] Benim. Benimki. Hamdo cemtumani iri şk’im on. (PZ-Cigetore) Bundan aşağıya [bulunan arazi] hep benimdir. Cemalik sotinuri dişk’alepe ok’uk’açams do “İri şk’imi on” ya it’us. (PZ-Cigetore) Cemal ne var ne yok bütün odunları (= herkesinkini kendine) topluyor ve “Hepsi benim” diyor. Nek’na şk’ala na-celvobun porça şk’im on. (ÇM-Ğvant) Kapının yanında asılı olan gömlek benimkidir. Kva vot’omart’aşat şk’imi golut’oçay. (ÇM-Ğvant) Biz taş atarken benimkini geçiyor (= benimkiden öteye, daha uzağa atıyor). Sk’ani 3’una şk’imişi şk’ala dada n. (ÇM-Ğvant) Senin ağrın, benimkinin yanında oyuncak. Ali juma-muşi “Maroni na-p’ç’opaten k’inçi sk’ani on. Majurani na-p’ç’opaten k’inçi şk’imi on.” u3’u. (ÇM-Ğvant) Ali kardeşine “İlk yakalacağımız kuş senin. İkinci yakalacağımız kuş benim.” dedi. Hantepe hintepe şk’imi on. (AŞ-Ortaalan) Buraları oraları benimdir.

♦ pos.-gen. (FN ~ ÇX) çkimi/ çkim : Benim.

1. pos. [çkimi/ çkim + s.-e.] Nam oxorcas çkimi steri dulya axenen ? (AH-Lome) Hangi kadın benim gibi iş yapabilir ? Karmat’eşi 3’k’ari kvaten mebun3’oram do mok’obut’alam. Çkimi şkule ar mintxa mulun. Svareyi kvape doloxums do igzals. (AH-Lome) Değirmenin suyunu taşlarla kapatıp getiriyorum. Benden sonra birisi geliyor. Dizilmiş taşları bozup gidiyor. Alik çkimi k’ala dulyaz kogyoç’k’ams. Ala ma bigzalaşi xvala doskidun do guri gyak’vaten. (AH-Lome) Ali benimle işe başlıyor. Ama ben gidince yalnız kalıyor ve hevesi kesiliyor. Çkim k’ala ot’aik’uş golaxtina miz axenen ? (AH-Lome) Benimle koşmaya kim yarışabilir ? Cemalişi cumaşe bidaşi “K’ai gi3’ons” ya do çkimi şeni k’vali t’ağanums. (AH-Borğola) Cemal’ın kardeşine gidince “Hoşuna gidiyor” diye benim için peynir tavalıyor.

2. gen. a. [çkimi + isim] Xasanişi k’uçxe çkimi k’uçxeşen mçire ren. (AH-Lome) Hasan’ın ayağı benim ayağımdan geniştir. Ar dostibi ! Skani nena do çkimi oğarğalu kuxuint’alen. (AK-Döngelli) Bir sus ! senin sözlerinle benim konuşmam karışıyor. Xasani çkimi amaris doskidu. (ÇX-Çxalazeni, TM) Hasan beni dinlemiyordu da bana muhtaç oldu. b. [isim + -çkimi] Bere-çkimik k’ai nenaten a şvaciz moğerdun. (AH-Borğola) Çocuğum tatlı sözlere bir anda kanıyor. Mota-çkimiz şalvari kamabokuni. (AH-Borğola) Torunuma şalvar giydirdim. K’ulani-çkimik lux’u zaps. Amseri gyari lux’u zeri ix’vasunon-i ? (ÇX-Çxalazeni, TM) Kızım lahanayı eziyor. Akşam yemeyimiz lahana ezmesi mi olacak ? Coğoyi-çkimi domiç’amues. (ÇX-Makret) Köpeğimi zehirlemişler. c. [çkimi] Benim. Benimki. Ham orapez nena do muzik’i-muşi çkimi na-ren ağne t’rağudape bikom. (FN-Ç’anapet) Bu arada sözleri ve müziği bana ait olan yeni şarkıları yapıyorum. K’va kçe na-ren xoci çkimi ren. (FN-Sumla) Alnı beyaz olan öküz benimkidir. Mişi k’uçxe ç’ut’a ren ? - Çkimi ç’ut’a ren. (AH-Lome) Kimin ayağı küçüktür ? - Benimki küçük.

♦ dir.-abl. (PZ) şk’iminde/ şk’imde/ şk’imda, (ÇM ~ AŞ-Ok’ordule) şk’imda, (AŞ-Ortaalan) şk’imde/ şk’imda : Bana. Benden. a. [direktif işlevli ] Ham ndğalepes miti şk’imda var-mulun. (PZ-Cigetore) Bu günlerde kimse bana gelmiyor. Vit-do-xut defa degi3’vi ç’i şk’imda ela. (PZ-Cigetore) On beş kez dedim ki bana gel. Da-şk’imi şk’imda mulun. (PZ-Cigetore ~ AŞ-Ok’ordule) Kız kardeşim bana geliyor. Şk’imda k’ale ot’oçi. (ÇM-Ğvant) Bana doğru at. Şk’imde k’ale konanç’i. (AŞ-Ortaalan) Bana doğru yanaş. Şk’imda nanç’i. (AŞ-Ortaalan) Bana yanaş. Bere-şk’imi şk’imda va-mulun. Nana-muşi nabiray. (AŞ-Ortaalan) Çocuğum bana gelmiyor. Annesini oynatıyor.

b. [ablatif işlevli] Dudis xavinoba mogalasna şk’iminde mo-gişk’ut’as. (PZ-Cigetore) Başına kötülük gelirse benden diye bilmeyesin. Memet’i şk’imda t’obun. (PZ-Cigetore) Mehmet benden saklanıyor. Ali ar-jur ndğaşi doloxe şk’imda çitun. (PZ-Cigetore) Ali bir iki gün içinde benden kurtuluyor. Şk’imda mo-k’o3’ogazdert’ay. (ÇM-Ğvant) Benden çekinme.  Him şk’imde vrossi mekosuy. (AŞ-Ortaalan) O benden iyi siliyor.

♦ dir. (FN) çkimda/ çkimde, (AH) çkimde, (HP ~ ÇX)(AK) çkimda : Bana. Bana doğru. Bana karşı. Fadime çkimda guri moxtimeri ren. (FN-Ç’anapet) Fatma bana küskündür. Annez çkimda guri muxtu. (FN-Ç’anapet) Annem bana küstü. Doğanik çkimda kuski ot’k’omels. (FN-Sumla) Doğan bana tekme atıyor (ama tekme bana isabet etmiyor). Goxtare goxtare do na çkimda gegalasen. (FN-Sumla) Gezeceksin gezeceksin de (her halde yine) bana muhtaç olacaksın. İxi 3’alendon çkimde k’ele bars. (FN-Sumla) Rüzgâr aşağıdan bana doğru esiyor. Nanak p’anda “Ugyareli boret” ya do berepez çkimde obgarinapams. (AH-Lome) Anne her zaman “Açız” diye çocukları bana ağlattırıyor. K’at’a bidaşi Xasanik “Oxori var-emaç’opez” ya do oxorca-muşi çkimde obgarinapams. (AH-Lome) Her gittiğimde Hasan “Ev alamadık” diye karısını bana ağlattırıyor. Çkimde skanden met’i çkar miti var-mulun. (AH-Lome) Bana senden başka kimse gelmiyor. Çkimde iriz dulya dulams. (AH-Lome) Herkesin işi bana düşer. K’oçik “Biçinom-i ?” ya do çkimde k’ele mok’i3’k’en. (AH-Borğola) Adam “Onu tanıyor muyum ?” diye başını çevirip bana doğru bakıyor. Çkimda “Homoxti” çkva tkvas. (AK-Döngelli) Bana “Gel” desin. Noğas mendraşen ar k’oçi doviçini. Coxo-muşi var-gumaşinet’u. Ama muk çkimda moxtu do selami momçu. (AK-Döngelli) Çarşıda uzaktan bir adamı tanıdım. Adını hatırlamıyordum. Ama kendisi bana gelip selam verdi.

♦ abl. (FN ~ ÇX) çkimden : Benden. Çkimden met’a iri noğaşa geilu. (FN-Sumla) Benden başka herkes çarşıya indi. Xasani çkimden monk’a ren. (FN ~ AH) Hasan benden (kilo olarak) ağır basıyor. → çkimişen

ma^[2] (PZ), (FN ~ HP ÇX) s.a.e. Diye. Dedim. [Sırf birinci şahsın söylediği sözün arkasına konarak kullanılır.] [(PZ) ma yerine ya edatı da kullanılır.] [(ÇM ~ AŞ)(AK) ma edatı kullanılmaz. Onun yerine ya edatı kullanılır.] ≠ ya, şo, çkva^[3]

A. [ma] I. Dedim. a. (FN ~ AH) [ma-şa] Ben dediğimde. Ben derken. Toliz mu gağodu” ma-şa “Berek gemçu” ya. (FN-Ç’enneti) “Gözüne ne oldu ?” dedim ki “Çocuk bana vurdu” dedi. Na-doborgi uşkuri “Xomasen” ma-şa skidun. (AH-Borğola) Diktiğim elma ağacı “Kuruyacak” diye ben derken yaşadı. b. (AH-Borğola) [ma-şi] Ben derken. Ben dedim ama. Oxrişe amapta ma-şi suserişi nk’ola var maz*iru. (AH-Borğola) Eve gireyim derken kilidin anahtarını bulamadım. Memet’iz “Saat’i nak’o ren ?” ma-şi “Jur do gveri” ya mi3’u. (AH-Borğola) Mehmet’e “Saat kaçtır ?” dediğimde “İki buçuk” dedi.

II. Diye. Nanak “Saat’i nak’o ivu ?” ya do mk’itxuşi “Saat’i jur do gveri divu” ma bu3’vi. (AH-Borğola) Annem “Saat kaç oldu ?” diye sorduğunda “Saat iki buçuk oldu” dedim.

B. [ma do] Diye. Ma himus xepe mot-usum ma do cepçinadvi. (PZ-Apso) Ben ona elini sürme diye tembih ettim. “Var-ipelen” ma do p’t’axat’t’işa “dixmarinen” ma do mebaşkvi. (FN-Ç’enneti) “Bir şeye kıllanılmaz” diye kırıyordum ki “tekrar kullanılır” diye vazgeçtim. Heyaz xe mot-usumel ma do dopçinadvi. (FN-Sumla) Ona elini sürme diye tembih ettim. Oxoris var-gamaxtare ma do çinadveri miyonun. (FN-Sumla) Evden çıkmayacaksın diye tembih etmişliğim var. Aliz “mot-ulu” ma do hak’o dopçinadvi. Ala xolo gedgitu do igzalu. (AH-Lome) Ali’ye “gitme” diye bu kadar tembihledim. Ama yine tutup gitti. Soğanik do dixa-makvalik mtelli k’ik’ili keliğu-dort’un. “Va-ixmaren” ma do bot’k’oçi. (AH-Lome) Soğan ve patates hep filizlenmişti. Kullanılmaz diye attım. Ma “Lazut’i mkvaz” ma do pçumer. Alik 3’k’ayi nuk’vatams do karmat’e dodginams. (AH-Lome) Ben mısır bitsin (= öğütülsün) diye bekliyorum. Ali suyu kesip değirmeni durduruyor. İsmet’iz dido buktam “Xvala mep’ç’opa” ma do. Ala xvala soti var-ulun. Dulyaz gamulut’aşi-ti k’aabaluğiz ant’alen do oxoşe ulun. (AH-Lome) İsmet’i çok kolluyorum, yalnız yakalamak için. Ama yalnız bir yere gitmiyor. İş çıkışında da kalabalığa karışarak gidiyor. “Mundes moxtasen ?” ma do tolepe mot’axeri bi3’k’er. (AH-Lome) “Ne zaman gelecek ?” diye yorgun gözlerimle bakıyorum. Mç’k’udi diç’u. Ala “K’ayi goşam3xvas” ma do var-gamabiği. (AH-Lome) Ekmek pişti. Ama “İçi iyicene pişsin” diye çıkarmadım. Xop’eşi dokaçale “Mogvala ivas” ma do gop’azum. (AH-Borğola) Küreğin sapını “Yuvarlak olsun” diye etrafını yontuyorum. Terziz porça miç’az ma do dobandvi. (AH-Borğola) Terziye bana gömlek diksin diye ısmarladım. 3’oxle ncaşen “Ordo gepta” ma do me3’ebantxert’i. (AH-Borğola) Eskiden ağaçtan “Erken ineyim” diye atlardım. Berek na-şirşolu gyari mot-gondunut’az ma do ma op’ç’k’omi. (AH-Borğola) Çocuğun karıştırdığı yemeği kaybolmasın diye ben yedim. Puci goğoberi ntxirepunaşe boyonaşi “Mcvaz” ma do oxobuşkumer. (AH-Borğola) İneği etrafı çeperli fındıklığa götürünce “Otlasın” diye serbest bırakıyorum. Na-bikomt dulya “Xilli ivas” ma do dido biçalişam. (AH-Borğola) Yaptığımız iş “Doğru olsun” diye çok çalışıyorum. Cavitis şekeri unt’u. “Şekeri k’ayi varen” ma do k’erk’eli ebuç’opi do xes mepçişi işumu do k’erk’eli go3’onk’anu. (HP-P’eronit) Cavit şeker istiyordu. “Şeker iyi değil” diye (ben düşündüm ve) ona simit alıp eline verdiğimde kızıp simidi uzağa attı.

maana (PZ)(AH) i. [♦ dey. maana gorums (PZ)(AH): Bahane arıyor.] Xasanik “Dulyaşa mot-vulut’a” deyi maana gorums. (PZ-Cigetore) Hasan “İşe gitmeyeyim” diye bahane arıyor. K’oçik p’anda k’abğa şeni maana gorums. (AH-Lome) Adam her zaman kavga çıkarmak için bahane arıyor. → mayana k’orobuy; e3’agorums^II; 3’iloğma k’orobuy

maarani (AH-Borğola) s. Birinci. Dorçinuşi ç’işinas Memet’i maarani ivu. (AH-Borğola) Koşu yarışında Mehmet birinci oldu. → maaroni; aroni, maroni; artani; [ilk] sift’eneri; emogindeni; moç’k’a; iptineri, iftineri

maari (ÇM ~ AŞ) i. Su kurbağası. → mayare, ma(y)i, max’ax’i; ≠ poxo, paxara, mcvabu, mjvabu

maaroni (PZ) s. Birinci. Ma nana-şk’imişi maoroni bere-muşi vore. (PZ-Cigetore) Ben annemin birinci çocuğuyum. → aroni, maroni; artani; maarani; [ilk] sift’eneri; emogindeni; moç’k’a; iptineri, iftineri

maaşani (PZ)(AH-Borğola) s. Altıncı. Xasanisi maaşani bere-muşi doğuru. (PZ-Cigetore) Hasan’n altıncı çocuğu öldü. Batumişa maaşani fara bidi. (AH-Borğola) Batum’a altıncı defa gittim. → aşineri; maşitani; aşitani; aşoni

maaşi (FN) i. Maaş. [< Arp.] Baba-muşiş maaşi go3’uğams do upareli amut’alams. (FN-Sumla) Babasının maaşını zorla alıyor ve parasız bırakıyor. → meaşi

maaşineri (PZ) s. Altıncı. Xasanisi maaşineri bere-muşi doğuru. (PZ-Cigetore) Hasan’n altıncı çocuğu öldü. → maaşani; aşineri; maşitani; aşitani; aşoni

maben^[1] (AŞ ~ FN-Ç’anapet) AD har.f. Birinin sırtına çıkıyor. Brinin sırtına biniyor. Komomabi. (AŞ) Sıtıma çık. Komogaba. (AŞ) Senin sırtına çıkayım. Kommabu. (AŞ) Onun sırtına çıktı. Bere nana-muşi k’ap’ula maben. (AŞ-Ok’ordule) Çocuk annesinin sırtına çıkıyor. Mo-momaber. Ma si var-emazden. (AŞ-Ortaalan) Sırtıma çıkma. Ben seni taşıyamam. Da-çkimişi berez nana-muşiz k’ap’ulaz maben. (FN-Ç’anapet) Kız kardeşimin çocuğu annesinin sırtına yapışıyor. [◘ eşb. aben fiilinin 3.tek.ö.1.dat.tüm. biçimi] → mvaben^[1]; mak’iden^I

maben^[2] (AŞ ~ AH) AD har.f. Sıvı [aps.] beri tarafa birinin [dat.] üzerine dökülüyor. Ali ! 3’arişi xortumi ik’atali. Hey gvobam. Hay maben. (AŞ-Ok’ordule) Ali ! Suyun hortumuna dikkat et. Oraya döküyorsun. Buraya sıçrayıp dökülüyor. Alişi xut 3’aneyi bozok baba-muşiz meşlep’eten 3’k’ari uğamt’aşa maben. (FN-Ç’anapet) Ali’nin beş yasındaki kızı babasına bardakla su götürürken üstüne dökülüyor. Hekşen go3’oxti ! Badana busumer. Komogabasen. (AH-Borğola) Oradan çekil ! Badana sürüyorum. Üzerine sıçrar (= dökülür). 3’k’ari momabu. (AH-Borğola) Üstüme yere paralel hareketle ön tarafıma su döküldü. [◘ eşb. aben fiilinin 3.tek.ö.1.dat.tüm. biçimi] → mvaben^[2]

mabğen^[1] (FN-Ç’anapet) AD har.f. Dolu, toprak vs katı cisim [aps.] duvara ya da cama [dat.] serpiliyor. Xoç’k’ak’ali oxoyişi nek’laz mabğen. (FN-Ç’anapet) Dolu evin kapısına serpiliyor. Boldizerik gza gelakosumt’uşa let’a oxorişi darabas komabğu. (FN-Ç’anapet) Dozer yolu açarken toprak evin duvarına serpildi (= döküldü).

mabğen^[2] (AH ~ HP)(AK) AD har.f. Birine ait [dat.] bir şey [aps.] köreliyor. Kesmez oluyor. Xerxiz k’ibiri mabğu-doren. Babak m3ika eğe gyusumers. (AH-Lome) Testerenin dişleri körelmiş. Babam biraz eğe vuruyor. Xamite didi nca mot-yazum. Nuk’u mabğasen. (AH-Borğola) Bıçakla büyük ağacı yontma. Ağzı körelecek. Arguni kvaşa geçina p’ici mabğen. (AK-Döngelli) Baltayı taşa vurursan ağız kısmı kesmez hale gelir. Aya xamis k’ibiri xomabğeen. (AK-Döngelli) Bu bıçağın ağzı (= dişleri) körleşmiş. → cimp’iren; moişalen; mvabğen; + mubğams/ mubğaps

♦ [dey. k’ibiri mabğen (AH) : Birinin dişleri kamaşıyor, ekşi bir şeyden uyuşup tedirginlik veriyor.] K’ibiri momabğu. (AH-Lome) Dişlerim kamaştı.

macida (PZ ~ ÇM) i. Sofra. Ayşe na-var-aşvasen 3’ari macida tudendo e3’vobay. (ÇM-Ğvant) Ayşe içemediği suyu yemek sofrasının altına döküyor. Ali macida k’o3’udgun. Cari var-uğun. (ÇM-Ğvant) Ali’nin önünde sofra kurulu. Ama ekmeği yok. → sofra, sufra, suffa

maçi i. Maç. [< Fra. < İng.] Ğoma na-vit bilardo-maçis mi geicginu ? (AH-Lome) Dün yaptığınız bilardo maçında kim yenildi ?

maçiçkinen (AH) DA hal f. [fb.{mo-}] I. Arzu ediyor. He mskva m3xuliz “Kogebak’ibira” ya do momaçiçkinen. (AH-Borğola) O güzel armudu “Isırayım” diye iç geçiriyorum (= arzu ediyorum). Germaşe eşaptaşi iri “İiihuhuhuhuuu !” ya do zori gamamğorinu momaçiçkinen. (AH-Borğola) Dağa çıktğımda hep “İiihuhuhuuuu” diye hızlı bağırmak içimden geliyor.

II. Tahrik oluyor. Alişi p’aramitişe Osmani dido işumen. Z*iraşi “Ar k’ayi dobaxa” ya do maçiçkinen. (AH-Lome) Ali’nin konuşmalarına Osman çok kızıyor. Gördüğü an “Bir güzel döveyim” diye tahrik oluyor.

maçina (AŞ) i. Makine. [< İt. < Yun.] Ergyuni t’raşi-maçina var-mo3’ondrun. K’at’a ndğa eskineri st’eri usturate pimpili ibğay. (AŞ-Ok’ordule) Ergün tıraş makineyi beğenmiyor. Her gün eskisi gibi ustura ile sakalı tıraş ediyor. Na-ok’oxvi maçina bduzanişşa ump’p’a cemilu. (AŞ-Ortaalan) Bozduğun makineyi düzeltinceye kadar “göbeğim düştü” (= çok zorlandım). → mangana^[1]; makina, makine

maçxa i. [çoğ. maçxape] I. (PZ-Cigetore)(AŞ-Ok’ordule) Çağlayan. Şelale. → çaçxa; meçaçxaloni, meyaçxaloni

II. (PZ-Cigetore)(AŞ-Ortaalan ~ HP ÇX) Oluk. Su oluğu. Omerik maçxas 3’ari dolobu. (PZ-Cigetore) Ömer oluğa su döktü. Bere maçxa condgu do t’vasuşşa 3’ari şu. (AŞ-Ortaalan) Çocuk su oluğuna dudaklarını dayayıp da patlayıncaya kadar su içti. Oxorişi jin na-yobğun but’k’ape ezdoni ren. Maçxa metragasen. (AH-Borğola) Evin üzerinde dökülmüş [halde duran] yapraklar alınmalıdır. Oluğu tıkayacak. Omerik maçxas 3’k’ai gelobu. (HP-P’eronit) Ömer oluğa su döktü. → moydoni; [değirmende kapalı oluk] sp’ina; [ahşap su oluğu] ombolina^II; skafindi^II

III. (ÇM) 1. Dik kayalık ve sulu kaya. 2. Oluklarda gürül gürül akan su.

maçxoroneri/ maçxoroni (PZ) s. Dokuzuncu. (Na-)malimbet’u bozomotas maçxoroneri fori çağet’i devunç’ari do hiçi nena var-momçu. (PZ-Cigetore) Sevdiğim kıza dokuzuncu kez mektup yazdım da hiç ses vermedi. → çxovroni; çxoroneri; çxoroni; mançxoroni/ mançxorani

maç’abule (AŞ-Ok’ordule) i. Kertenkele. → maç’ambule; mxululi, mxuruli; mxalali, mxalale, mxalari; ntxolari

maç’ambule (PZ-Cigetore) i. Kertenkele. Maç’ambule st’eri k’oçi ore. (PZ-Cigetore) Kertenkele gibi (= çirkin sürüngen gibi, her deliğe giren, tiksinti veren) adamsın. → mxululi; maç’abule; mxuruli; mxalali, mxalale, mxalari; ntxolari

maç’apxen (AŞ ~ FN AH) AD har.f. Biri veya bir şey [aps.] bir şeye [dat.] çarpıp yapışıyor ya da yapışır gibi çarpıyor. Ali-şk’uni mu ağodu ? Mele mole maç’apxen do gulun. (AŞ-Ok’ordule) Ali’mize ne oldu ? Öteye beriye çarpıp geziyor. İxi elabarayiz t’ikşari ğoberiz maç’apxen. (FN-Sumla) Rüzgâr esince bahçe kapısı çitlere çarpıyor. Arabaz na-maç’apxen ç’anç’axi doxomun do var-melams. (AH-Lome) Arabaya sıçrayıp yapışan çamur, kuruyup düşmüyor. Mamuli e3’uk’apu do berez na-maç’apxu steri bere gyoktu. (AH-Lome) Horoz sıçradı ve abanarak çocuğa çarptığı gibi çocuğu yere düşürdü. Sinanik heşşo t’aik’oms ki ç’anç’axepe k’ap’ulaşen cinikiz maç’apxen. (AH-Lome) Sinan öylesine koşuyor ki çamurlar arkadan ensesine yapışıyor. → mvaç’apxen

maç’k’iden (FN ~ HP), mvaç’k’iden (ÇX) AD har.f. [fb.{mo-}, emp.şm.1.tek. mobaç’k’ider/ movaç’k’ider] 1. Yere paralel hareket ederek kendisi bir şeye (hızlı) çarpıyor. Nek’na maç’k’iden. (FN-Sumla) Kapı çarpıyor. Araba mbuliz komaç’k’idu. (FN-Sumla) Araba kiraz ağacına çarptı. İnoraz k’inçepe camiz maç’k’iden. (AH-Borğola) Soğuk zamanlarda kuşlar cama çarpar. Araba m3xulişi ncaz maç’k’idu. (AH-Borğola) Araba armut ağacına (hızlı) çarptı. K’amiyoni arabas maç’k’idu. (HP-P’eronit) Kamyon arabaya çarptı. 2. mec. Saldırıyor. → naç’apxen (PZ ~ AŞ); mantxen; + moç’k’idams/ moç’k’idaps

madalyoni i. Madalyon. [< İta.] Bere madalyoni dolvobun. (AŞ-Ortaalan) Çocuğun boynunda madalyon asılıdır.

madde i. Madde. [< Arp.] Yasa, sözlük gibi metinlerde her biri başlıbaşına bir yargı ya da bir konu bildiren bölüm. Han3’o 12 Eyluliz referandumi ivu do anayasaşi bazi maddepe dikturu. (AH-Lome) Bu yıl 12 Eylülde referandum yapıldı ve anayasanın bazı maddeleri değişti.

madudai (FN-Sumla) i. Büyük ağaçların tepeye yakın bölümü. Na-gyokti ncaşi madudaepe mxuciz geidvi do oxorişa moiği. (FN-Sumla) Yıktığın ağacın tepeye yakın kısımlarını omzuna al ve eve getir.

madulya (*)(AH-Borğola) i. İşçi. Na-p’k’vati ncalepe madulyak oxorişi jimok’aşen mandreşe golimers. (AH-Borğola) Kestiğim ağaçları işçi evin arkasından axıra götürüyor. [(*) Pek nadiren kullanılan bu kelimenin ancak 1993 yılından sonra duyulmaya başladığı söylenir.] → işçi; amele

maeçoni (ÇM) s.-z. I. s. Yirminci. II. z. Yirminci kez. Maeçoni movulur. Xolo-ti dolokunaşepe var-eminç’ini. (ÇM-Ğvant) Yirminci kez geliyorum. Yine elbisemi bitirmedin. → eçoni

mağala (AH) s. Yüksek. Peşkiyi hek’o mağala mot-gelok’idam. Berepe var-yanç’uşinen. (AH-Lome) Havluyu o kadar yükseğe asma. Çocuklar uzanamıyor. Mağala germapeşen gelamte gami3’k’edaşi zuğa iz*iren. (AH-Borğola) Yüksek dağlardan yokuş aşağı bakınca deniz görünür. Go3’oz k’a3xanak’a o3’ilu şeni mağala germapeşe bidi. (AH-Borğola) Geçen yıl yabanmersini toplamak için yüksek dağlara gittim.

mağara i. Mağara. İn. Coğori-çkunik mtuti mağaraz meşokaçams. (FN-Sumla) Bizim köpek ayıyı mağarada hapsediyor. → ğorma^II; ğunçki^[2]

mai/ mayi (FN ~ AH) i. Su kurbağası. Mai oxorişa moyoni; xolo oç’vetelaşa ulun. (FN-Sumla, atasözü) Su kurbağayı eve getirsen yine damla dibine gider. (Çünkü onun yaşadığı yer orasıdır.) Mayişi k’op’alik 3’k’ariz k’udeli ovalams do imçvirs. (AH-Borğola) Kurbağanın iribaşı suda kuyruk sallayarak yüzüyor. → mayare, maari, max’ax’i. ≠ poxo, paxara, mcvabu, mjvabu

maili i. Mail. E-mail. [< İng. < Fra.] Elektronik posta ve bu yoluyla gönderilen mesaj. Mailiz dosya ek’ebuk’udi. (FN-Sumla) Dosyayı mailin arkasına ekledim. Mailiz dosya ek’uz*in. (AH-Lome) Dosya mailin arkasında eklidir.

Maisi/ Mayisi (PZ)(FN ~ AH HP) i. Mayıs [< Lat.] ayı. Mayisiz Karsişe k’oçepe mulunan do gverdobaşa çayi 3’iluman. (FN-Ç’anapet) Mayıs ayında Kars’tan vatandaşlar geliyorlar ve yarıya çay topluyorlar. P’ap’ulik Mayisiz na-eç’opu çayişi genç’areyi onciraleşi tudele meşaşinaxamz. (FN-Ç’anapet) Dedem Mayıs ayında aldığı çay parasını yatağın altında saklıyor. Çayiş morci Mayisis irden. (FN-Sumla) Çay filizi Mayıs ayında büyür.

majurani (ÇM), majura (FN ~ AH), majura/ majurani (HP ~ ÇX) s. z. ve i. → majvani, mancurani; juroni^[2]; majvara/ majvani. I. s. 1. İkinci. Ayşe majurani bere dvayu. (ÇM-Ğvant) Ayşe’nin ikinci çocuğu oldu. Elemit’a do k’ok’i3’a steri zabunobape ar bereşen majura berepez dido k’olay nak’nen. (AH-Lome) Kızamık ve boğmaca gibi hastalıklar bir çocuktan diğer çocuklara çok kolay bulaşır. T’ok’serepez skani k’ala nçxomiş oç’opuşe na-biditşi majurani ndğaz Nacişi ç’anda ivu. (AH-Lome) Geçenlerde seninle balığa gittiğimizin ikinci günü Nacinin düğünü oldu. 2. Öteki. Diğer. Osmanik ar xez mek’oreyi na-uğun tok’i majura xete gei3’k’ams. (AH-Lome) Osman bir eline bağlı olan ipi öbür eliyle çözüyor. Memet’iz dulyaşi oxenu var-uçkin. Ar dulya var-oçodinanşa berepez majura dulyaz gyoç’k’apams. (AH-Lome) Mehmet iş yapmayı bilmiyor. Bir iş bitirmeden çocukları öteki işe başlatıyor. Çirağiz ar xez çanta-muşi elokaçun. Majura xez-ti ustak t’akimepe-muşi elokaçapams. (AH-Lome) Çırak bir koltuğunda kendi çantasını tutuyor. Diğer koltuğuna da usta kendi takımlarını tutturuyor. Berepeşi ari mensofaz dobonciri. Majuraz-ti tude meburçi. (AH-Lome) Çocukların birini mensofada yatırdım. Diğerine de yere yatak serdim. Ğampeyi dolokunepe majurani dolokunepe k’ala mot-naxum. Boya konakten. (HP-P’eronit) Boyanmış giysileri öbür giysiler ile birlikte yıkama. Boyası bulaşır.

II. z. İkinci sırada. Ali juma-muşi “Maroni na-p’ç’opaten k’inçi sk’ani on. Majurani na-p’ç’opaten k’inçi şk’imi on.” u3’u. (ÇM-Ğvant) Ali kardeşine “İlk yakalacağımız kuş senin. İkinci yakalacağımız kuş benim.” dedi.

III. i. 1. İkincisi. 2. [çoğ. majurape/ majuranepe] Öteki. Diğeri. Öbürü. Ar xete dişkas gyak’nen; majurate azums. (FN-Sumla) Bir eliyle odunu tutuyor (= oduna tutunuyor); diğeri ile yontuyor. Fadime umçane nusa ren. Hemuşi nena majurapez-ti nodgitun. (AH-Lome) Fadime büyük gelindir. Onun sözü diğerlerine de tesir eder. Xociz m3ika çkva kogyudvi. Majuranepeşen ordo geipxors do va-ikaçen. (AH-Lome) Boğaya biraz daha koyuver. Diğerlerinden erken yiyip bitiriyor ve zapt edilemiyor. K’oçiz elak’idu-doren. Ari var-meskuraşa majuraz ek’un3’ams. (AH-Lome) Adam delirmiş. Biri sönmeden ardından diğerini tutuşturuyor. Pucepe axiriz amaboşkvaşi nek’na ek’ebizdam. Nek’na gon3’k’eri t’aşi ari mebok’oramt’aşa majura gamilams do imt’en. (AH-Lome) İnekleri ahıra alınca kapıyı çekiyorum. Kapı açık olunca birini bağlayana kadar ötekisi dışarı çıkıp kaçıyor. Ar puciz na-muzdare mja majuranepe k’ala ok’int’alen do gamiçinen. (AH-Lome) Bir inekten sağacağın süt diğerleriyle karıştırılıp satılabilir. Ali bz*irom. Nuk’uz daçxuri naçxant’en. Majuranepe var-iz*iren. (AH-Lome) Ali’yi görüyorum. Yüzüne ateş vuruyor. Diğerleri görünmüyor. K’oçepeşi ari na-t’u var-biçini. Ala majura meleni k’omşi-çkuni ren. (AH-Lome) Adamlardan birini(n ne olduğunu) tanıyamadım. Ama diğeri karşı komşumuzdur.Ar xek majuraniz nuşvels. (AH, atasözü, K.A.) Bir el diğerinin yardımcısıdır (= İnsan insanın yardımcısıdır). Lazut’işi ont’ulez lazut’i k’onare. Majuranepe k’ai irdaz ya do. (AH-Borğola) Mısır tarlasında mısırı seyrelteceksin. Öbürleri iyi büyüsün diye. Uşkurepeşi doloxe na-goşak3unpe goşiğare ki majurape-ti mot-ok3inamt’as. (AH-Borğola) Elmaların arasında içi çürüyenleri ayıklayacaksın ki diğerlerini de çürütmesin. → arti^[1]

majvani^[1] (PZ-Cigetore) s. ve i. Öbürü. Sonraki. Sk’anda majvani mi-ti-na moxt’asen moxt’as vati vixela. (PZ-Cigetore) Senden sonra kim gelirse gelsin sevinmeyeceğim. → majurani, mancurani, majura, majvara; → arti^[1]

majvara/ majurani/ majuani/ majvani^[2] (AK) s. ve i. → majurani, mancurani, majura; juroni^[2]. I. s. 1. İkinci. II. i. 1. İkincisi. 2. Öteki. Diğeri. Öbürü. Xçe dolokunu uça k’ala var-naxva. Arti majvaras nakten (= mijvakten, kuxvakten). (AK-Döngelli) Beyaz elbiseyi siyah ile yıkama. Birinin rengi öbürüne karışır. → arti^[1]

makasi (AK) i. Makas. K’ulanik makasiten şibi meç’k’irups. (AK-Döngelli) Kız makas ile uçkur kesiyor. → mak’asi

makfali → makvali

makina (FN ~ AH-Lome)(HP ÇX)(AK) i. Makine. [< İt. < Yun.] 1. Genelde makine. Aydiniz t’raşişi makina var-mo3’ondun. K’at’a sabaxtan eskineri steri skiafite pimpili ibğams. (FN-Sumla) Aydın tıraş makinesini beğenmiyor. Her sabah eskisi gibi ustura ile sakalı tıraş ediyor. Cordanik ağne na-eç’opu ntxiri-ok’ak’aloni-makina çku mo3’iraman. (FN-Ç’anapet) Cordan yeni aldığı findık ayıklama makinesini bize tanıtıyor. 3’k’ayişi makina kogeidgu-doren. 3’k’ayiten oipşaşi muşebura oçalişuz gyoç’k’ams. (AH-Lome) Su makinesi kurulmuş. Su ile dolunca kendiliğinden çalışmaya başlıyor. Oç’uşi makina nok’epe meç’k’idups. (AK-Döngelli) Dikiş makinesi iplik koparıyor. 2. Çamaşır makinesi. Makinaz na-inaxu şeepe gamiği do kogyok’idi. (FN-Ç’anapet) Makinede yukanan elbiseleri çıkar ve as. Nanak şeyepe naxumt’aşa gamanktumz do heşote makinaz meşadumerz. (FN-Ç’anapet) Annem eşyaları yıkarken (eşyaların) içini dışına çevirip o şekilde makineye (= çamaşır makinesine) koyuyor. Musafirepeşi dolokunupe nanak makinate naxums. 3’inek’epe-ti xete nunaxvams. (AH-Lome) Misafirlerinin giysilerini annem makinede yıkıyor. Çorapları da elde yıkıyor. 3. Dikiş makinesi. Makina dido nikaçaşi boyne tok’i ç’k’idoms. (AH-Lome) Makine çok zorlanınca sürekli ip koparıyor. Makina-çkimi k’ai var-ç’aps. Nok’epe ç’k’idups. (AK-Döngelli) Dikiş makinam iyi dikmiyor. İplik koparıyor. 4. Fotoğraf makinesi. Axme’tiz makina uğun. So mskva mutu z*irasen resimi gamimers. (AH-Lome) Ahmet’in [fotoğraf] makinesi var. Nerede güzel bir şey bulsa resmini çekiyor. → maçina; mangana^[1]; makine

makine (AH-Borğola) i. Makine. [< İt. < Yun.] Apxazi gyumruğişi polisik t’ua, nek’naşi fot’oğrafi na-gamabiği şeni, fot’oğrafişi makine go3’omiğu. (AH-Borğola) Abhaz gümrük polisi az kalsın, kapının fotoğrafını çektiğim için, fotoğraf makinemi elimden alırdı. → maçina; mangana^[1]; makina

makten (FN ~ AH) AD har.f. [fb.{mo-}] Sıvı madde [aps.] hareket yapanın [dat.] üzerine dökülüyor. Berez daçxurişen 3’uk’ali var-gyağen. Geimet’aşi tiz makten. (AH-Lome) Çocuk ateşten kazanı indiremez. İndirirken üstüne başına dökülebilir. Mskalaz na-geladgin 3’k’ari opşa vedre moikten do jin makten. (AH-Borğola) Merdivende duran su dolu kova devrilip de üzerine dökülüyor. → mvankten^[1]

♦ [dey. guri makten Birinin midesi bulanıyor.] Guri momakten. (FN-Ç’anapet) Midem bulanıyor. Guri makten. (FN-Ç’anapet) Midesi bulanıyor. → guri mankten; guri noxedun; guri nantxen; guri gvakten; guri gakten; guri akten

makvali i. Yumurta. Makvalepe ut’axu komomiği. (PZ ~ ÇX) Yumurtaları kırmadan getir. Ham kormek aşk’va makvali va-sk’ums. (PZ-Cigetore) Bu tavuk artık yumurtlamıyor. T’ağanis makvali t’ağaneri on. (PZ-Cigetore) Kulplu tavada yumurta kızartılmış ve hazırdır. Makvali mik ezdums oçkinu şeni Cordani berepez nayla tudele meşut’k’obun. (FN-Ç’anapet) Yumurtayı hangi çocugun aldığını ögrenmek için Cordan serenderin altına gizleniyor. Bere komoşkvi. Na-moxtasen steyi makvali mepçare. (FN-Ç’enneti) Çocuğu gönder. Gelir gelmez ona yumurta vereceğim. T’ağaniz yaği omçxvinams. Makvali mot’axasen. (FN-Sumla) Tavada yağ kızartıyor. Yumurta kıracak. Berez k’olay na-muxtamz şeni mk’valiz makvali mot’axums do t’ağanums. (AH-Lome) Çocuğa kolay geldiği için peynirin üzerine yumurta kırıp tavalıyor. Monç’vak 3’ip’li gamaonu şeni makvaliz yoxedun. (AH-Lome) Tavuk civciv çıkarmak için yumurtanın üstünde oturuyor. Ngeni-tkvaniz makvali muç’o çamt ? - Babak ngeni dokaçams. Nanak-ti makvali nukuz dolot’axums. (AH-Lome) Sizin danaya yumurtayı nasıl yediriyorsunuz ? - Babam danayı tutuyor. Annem de yumurtayı ağzının içine kırıyor. Makvali-skani si get’axi. (AH, atasözü, K.A.) Kendi yumurtanı kendin kır. Makvalişen gamaxtimerik makvali skums. (AH, atasözü, K.A.) Yumurtadan çıkan yumurta yapar. Çkuni oxoriz makvali şeni kotume, mja şeni puci iskedinen. (AH-Borğola) Bizim evde yumurta için tavuk, süt için inek beslenir. Mz*venuri makvalepe geç’k’omu. (ÇX-Makret) Sincap yumurtaları yedi. Niyazik ok’obğeri makvalepe ok’ok’ore3xups. (*)(AK-Döngelli) Niyazi toplanmış yumurtaları sayıyor. [(*) AK-Döngelli’de hem ok’ok’oro3xups hem ok’ok’ore3xups denir.]

♦ [dey. makvalişi guri (AH) : 1. Yumurta sarısı. 2. Küçük çocuklara söylenen sevgi sözü.] Haya bere va-ren. Makvalişi guri ren. (AH-Lome) Bu, çocuk değil, makvalişi guri’dir.

mak’ale i. Makale. [< Arp.] Ma ham mak’alepe p’ç’arumt’işi k’vaşi upi dobobği. (AH-Borğola) Ben bu makaleleri yazarken alın teri döktüm.

mak’arina/ mak’ayina i. Makarna. [< İta.] Xamuri vorsi var-gaxenasi mak’arina bigas kogvaç’amben. (PZ-Cigetore) Sen hamuru iyi yapamayınca makarna sopasının etrafına (çepeçevre) yapışır. Gyayi gint’aşi mak’ayina do lu ar iven. (AH, atasözü, K.A.) Acıkınca makarna ile lahana aynı olur.

mak’arinaşi k’et’i/ mak’ayinaşi k’et’i (AH) i. Oklava. Mak’ayinaşi k’et’i berez tiz gepçişi ortas ok’ot’roxu. (AH-Lome) Oklavayı çocuğun kafasına vurduğumda [o oklava] ortadan kırıldı. Bere bort’işi mak’arinaşi k’et’is ğaç’o mebok’oramt’i. (AH-Borğola) Çocukken oklavaya çekirge kuşu bağlardım.

mak’asi (ÇM ~ AH) i. Makas. [< Arp.] Bere mak’asi muç’o zirasen, tomalepe işk’oray. (ÇM-Ğvant) Çocuk makası bulunca saçlarını kesiyor. Mak’asite çayi 3’ilumt’aşa duğrenişi pavri-ti goşant’alen. (FN-Ç’anapet) Makasla çay toplarken böğürtlen yaprağı da arasına karışıyor. Tomaşi gunz*epe mak’asiten niç’k’oren. (AH-Borğola) Saçın uzunları makasla kesilir. → makasi

mak’iden (FN ~ HP) AD har.f. [fb.{mo-}; kb.{a-}; emp.şm.1.tek.ö.3.dat.tü. (FN ~ AH) mobak’ider, (HP) movak’ider, (AK) muvak’ider] → mvak’iden. I. Birinin sırtına ya da arkasına çıkıyor. Beres goxtimu var-unon. Nana-muşiz k’ap’ulas mak’iden. (HP-P’eronit) Çocuk gezmek istemiyor. Annesinin sırtına çıkıyor. Nanas k’ap’ulas muvak’ider. (AK-Döngelli) Annemin sırtına çıkıyorum. → mvaben^[1], maben^[1]

II. mec. Biri ile cinsel ilişki kuruyor. K’oçepe zoyila oxorcaz mak’idez-doren. (AH-Lome) Adamlar zorla kadınla ilişki kurmuşlar. → xodums/ xoduy/ xodups

mak’oç’i (PZ)(AŞ-Ok’ordule) i. Mekik. Xasanişi xalak çilimi şvasen do mak’oç’i var-z*irams. (PZ-Cigetore) Hasan’ın halası kilim dokuyacaktı da mekik bulamıyor. → apxa; firk’eta

mak’ufli (AH) i. Soya fasulyesi. Aşek jimok’az na-upins mak’ufli çakşums. (AH-Lome) Ayşe evin arkasında serili olan soya fasulyesini dövüyor. Nanak ont’ule xaçkumt’aşi “Pucişi gyari iven” ya do lazut’i şkule m3ika çkva mak’ufli ek’ut’k’omers. (AH-Lome) Annem tarlayı kazırken “İneklere yem olur” diye mısırın ardından biraz da soya tohumu atıyor.

mak’vande (FN ~ AH) i. Dilenci. Handğa na-moxtu mak’vande paği dolokuneri t’u. T’okseri na-moxtes jur mak’vande-ti pimpilepe bonz*oa [t’es do] nuk’u var-az*iret’es. (AH-Lome) Bugün gelen dilenci temiz giysiliydi. Geçenlerde gelen iki dilenci de sakalları upuzun. Ağızları görünmüyordu. Osmanik k’at’a bayramiz mak’vandes sadaka niçams. (AH-Borğola) Osman her bayramda dilenciye sadaka (kendisi için) veriyor. → mak’vandı; dilenci

mak’vandu (AK) i. Dilenci. Nandidi-çkimik mak’vandus korba uz*ğaps. (AK-Döngelli) Babaannem dilencinin karnını doyuruyor. → mak’vande; dilenci

mak’vaten (FN) AD har.f. Bir şey [aps.] biri için [dat.] kökten kesiliyor ya da bitiyor. Si dibadi. Oçilu mogak’vatu. (FN-Sumla) Sen yaşlandın. Senin için evlilik bitmiştir. + mok’vaten

malave (FN ~ AH HP ÇX) s. [Sırf inek hakkında kullanılır.] I. (FN) Açgözlü. Malave puci steri mu nadge(r) ? (FN-Ç’anapet) Açgözlü inek gibi ne dalıyorsun ? → toli-aci, toli-aji; toli-uz*ğu

II. (AH) Çok uysal olmayıp düzgün otlamayan ve oradan oraya koşuşturan. Ahırdan çıkarıldığında çok koşan, çeperlerden atlayan, huysuz, laf dinlemeyen. Malave puci steri ar hek ar hak mot cgiyalam ? (AH-Lome) Malave puci gibi oradan oraya ne koşuşturuyorsun ?

III. (AK) Çok aksi davranışlar sergileyen ve hırçın hareketlerde bulunan. Puci-skani dido malave ren. (AK-Döngelli) İneğin çok aksidir.

malebe (AH) i. Sazan balığı. Osmaniz malebe k’ai var-u3’ons. “Malebe-mçxomi dido nostoneri var-ren” ya mi3’u. (AH-Borğola) Osman sazan balığını beğenmiyor. Bana “Sazan balığı çok lezzetli olmaz” dedi.

malen^[1]/ mvalen^[1] → mulun

malen^[2]/ mvalen^[2] → ulun

malen^[3]/ mvalen^[3] (PZ)(AŞ) AD/ADL/ADY/AD.Dir har.f. Birine geliyor. [emp.şm. momalen, mogalen, malen/ mvalen/ (ko)mmalen vs] [eşb. (1) mulun filinin yeterik kipi. (2) ulun fiilinin yeterlik kipi emp.şm.1.tek.] [AŞ diyalektlerinden örnekleri, hem bu maddebaşına hem mvalen maddebaşına alınmıştır.] → mvalen/ malen; + muxtams/ muxtaps

I. AD har.f. Bir şey [aps.] birine [dat.] geliyor. Huçumet’işa t’ambuğali nç’ara komomalu. (ÇM-Ğvant) Hükümetten mühürlü yazı geldi. Badi dobiyi. Ğura-ora momalen. (AŞ-Ok’ordule) Yaşlandım. Ölüm zamanım geliyor.

II. ADL har.f. Bir olay [aps.] birinin [dat.] başına [lok.] geliyor. Obgaroni dulya dudis momales. (PZ-Cigetore) Ağlamaklı iş başımıza geldi. Dudis xavinoba mogalasna şk’iminde mo-gişk’ut’as. (PZ-Cigetore) Başına kötülük gelirse benden diye bilmeyesin. Dudis na-momalu dulyape momxvadu. (PZ-Cigetore) Başıma gelen işlere hak ettim.

III. ADY har.f. [yüklem = sıfat] Bir şey [aps.] birine [dat.] bir halde [yük.] geliyor. Beres k’olayi mvalu şeni valişi jindos makvali keyot’axu do t’ağanums. (PZ-Cigetore) Çocuğa kolay geldiği için peynirin üzerine yumurta kırıp tavalıyor. Ma ham poğarişi 3’ari vorsi momalen. (PZ-Cigetore) Bana bu çeşmenin suyu iyi geliyor. Xasanik ndğura na-mi3’upe ma ar m3ika u3xu momalu. - Sift’e si u3xu mogalu-i ? Himuk na-it’urspe ma p’anda opşa u3xu momalen. (PZ-Cigetore) Hasan’ın demin söyledikleri bana biraz garip geldi. - İlk defa mı sana garip geldi ? Onun söyledikleri bana her zaman çok garip geliyor. Xasani ndğura na-t’k’upe ma ar m3’ika garibi momalu. - Ar fori si garibi na mogalu ? Him na-it’t’uype ma irote zade garibi momalen. (AŞ-Ok’ordule) Hasan’ın demin söyledikleri bana biraz garip geldi. - Sana bir kere mi garip geldi ? Onun söyledikleri bana her zaman çok garip geliyor. Xasani mdğura na-t’k’upe a m3’ika t’evaffi momalu. (AŞ-Ortaalan) Hasan’ın demin söyledikleri bana biraz tuhaf geldi. Himuşi na-t’k’upe iri ora dido t’evaffi momalen. (AŞ-Ortaalan) Onun söyledikleri bana her zaman tuhaf gelir. Ham sak’k’izi doç’inaxxi. Vrossi mogalasen. (AŞ-Ortaalan) Bu sakızı çiğne. İyi gelecek. Cenç’areri m3’ika malussi çxindi elanzik’u. (AŞ-Ortaalan) Para az gelince burnunu büktü (= beğenmedi). Omçetinu zori momalen. (AŞ-Ortaalan) Beklemek bana zor geliyor.

IV. AD.Dir [♦ dey. (PZ)(AŞ) guri malen : (Birine [dir.]) kızıyor. Darılıyor.] Ma guri momalu. (PZ-Cigetore) Ben kızdım. Niyazi-şk’uni guri malusi goiğu. Memeti kodolvoç’apxu. (AŞ-Ok’ordule) Niyazi’miz kızınca gerildi. Mehmet’e tokat attı. Ali ustaşa guri malasi na-u yeri nomç’k’valay. (AŞ-Ok’ordule) Ali, ustadan kızınca yaptığı yere tükürüyor. → guri mvalen, guri muxtams/ guri muxtaps; elabru3’un

malezi (PZ ~ ÇM) i. I. (PZ) Sığıra verilen mutfak artığı. Ç’urç’ite pucepes malezi komeçi-i ? (PZ-Cigetore) Kazanla ineklere yemlerini verdin mi ?

II. (ÇM) Hayvanlara içirilen bir tür çorba. → hovangi

mali i. Mal. [< Arp.] Musak gyumruğiz içalişams. Kelefuri mali p’anda xez dolulams. (AH-Lome) Musa gümrükte çalışıyor. Kelepir mal her zaman eline düşer.

malte (AH-Borğola) i. Komşu. Malte-çkimişe na-moxtu ağne nusaz, nusalik’oba k’ai var-axenen. (AH-Borğola) Komşuma gelen yeni gelin, gelinliği iyi yapamıyor. Nusak oxraskiri-muşi malteşi bozos numskvanams. (AH-Borğola) Gelin kayınbiraderini komşu kızına yakıştırıyor. Seri malteşi berek oxori-muşişe gelulurt’aşi na-aşkurinen şeni bere-çkimik hemuz gyatxozen. (AH-Borğola) Gece komşunun çocuğu evine giderken korktuğu için çocuğum ona eşlik ediyor. Malte-çkimi Xasanik bozo-muşişi noğame moxtasen ya do çkun-ti micoxes. (AH-Borğola) Komşum Hasan, kızının nışanlısı gelecek diye bizide çağırdı. Nanak malte-çkuniz ar k’ap’i3’i mkveri ei3xu. (AH-Borğola) Annem komşumuzdan bir ölçü un ödünç aldı. Kemaliz ç’ut’aşen doni malte-muşişi bozoz toli gyoz*in. (AH-Borğola) Kemal’ın, küçüklüğünden beri komşusunun kızında gözü vardı (= gözü kızının üzerinde idi). Malte-çkimik “Seri doxunuşe çkunde moxtit” ya do mok’omimçines. (AH-Borğola) Komşum “Gece oturmaya bize gelin” diye haber yolladılar. Azeybeycani Turkiyeşi malte ren. (AH-Borğola) Azerbaycan Türkiye’nin komşusudur. Berepe osteru şeni malteşi avlişe mek’arçenan. (AH-Borğola) Çocuklar oynamak için komşunun avlusuna koşuyorlar. Malteşi avlis na-isters berepes “Mbuli mekçaten” ya-şi çkimde k’ele mok’arçenan. (AH-Borğola) Komşunun avlusunda oynayan çocuklara “Size kiraz vereceğim” deyince bana doğru koşuyorlar. → k’ongşi; k’omşi; işoni s.; marte; manz*ageri

malzeme i. Malzeme. [< Arp.] Osmaniz ustaluği var-axenen. Berez m3udişi malzeme gundinams. (AH-Lome) Osman ustalık yapamaz. Çocuğun malzemesini boşuna kaybediyor.

mama i. Mama. Kucak çocuğu için hazırlanan, lâpa kıvamında unlu yiyecek. Berek na-şk’omu mama ontxoams. (PZ-Apso) Çocuk yediği mamayı kusuyor.

mamcala (ÇM) i. Oduncu. P’anda dişk’a ok’vatute mamcala doviyi. (ÇM-Ğvant) Her zaman odun kesmekten oduncu oldum.

mamçxome (ÇM) i. Balıkçı. 1. Balık yetiştiricisi. Ferat’i mamçxome n. Rubape çxomi con3iru. (ÇM-Ğvant) Ferhat balık türeticisidir. Derelerde balıkları türetti. 2. Balık tutucusu. Ğoma çxomi oç’opu diguru. K’oçi mamçxome st’eri çxomi ç’opuy. (ÇM-Ğvant) Balık tutumayı dün öğrendi. Adam usta gibi balık tutuyor. → zuğa-k’oçi; mançxome

mamuli (PZ-Cigetore ~ ÇX)(AK) i. ve s. I. i. Horoz. Adilik mamulepe kormepes cuntxozinams. (PZ-Cigetore) Adil horozlara tavukların peşinden kovalatıyor. Alişi mamulik korme-muşis msvala elusums. (PZ-Cigetore) Ali’nin horozu tavuğuna kanat sürüyor. Mamuli xark’işi kormepeşa vidar deyi gamik’aten. (ÇM-Ğvant) Horoz başkalarının tavuklara gitmek için (= gideceğim diye) ayrılıyor. Mamuli dotanu-i-şi iyoxay. (ÇM-Ğvant) Horoz gün ağarırken ötüyor. Şk’imi mamuli sk’ani mamuli ocginay. (AŞ-Ok’ordule) Benim horozum senin horozunu yeniyor. Mamulik k’iyoms. Dotanu-doren. (AH-Lome) Horoz ötüyor. Sabah olmuş. Mamulik kotumez gyoksinams. (AH-Lome) Horoz tavuğun üstüne çıkıyor. Mamuli okotumaleşen axi-p’icişe meyaputxun. (AH-Lome) Horoz kümesten ahırın önüne doğru uçuyor. Mamuliz pampayişen di3xiri daben. (AH-Lome) Horozun ibiğinden kanı akıyor. Mamulik gyoksinomt’aşi kotume kodamxven. (AH-Borğola) Horoz çiftleşirken tavuk yere tam çöker. Sicaz na-çasen mamuliz ti a şvaciz non3alu. (AH-Borğola) Damada yedireceği horozun başını bir anda uçurdu (= kesti). Mamulepek, ok’obunant’aşi artikatişi pampariz nolaman. (AH-Borğola) Horozlar kavga ederlerken birbirlerinin ibiklerine dalarlar. Mamulişi pampari dido ginz*e ren. (AK-Döngelli) Horozun ibiği çok uzundur. Mamulik k’at’t’a ç’umani k’ele x’iraps. (AK-Döngelli) Horoz her sabaha karşı ötüyor. → mumuli

II. (ÇM ~ AH) s. (Kanatlılarda) Erkek. Mamuli-uri. (ÇM-Ğvant) Erkek karga. Mamuli-ordeği mky’apuk mendiyoni. (FN-Sumla) Erkek ördeği çakal götürdü. → mumuli^II

III. (FN-Sumla)(AH-Lome) [FN-Sumla’da çok yeni ve pek nadiren] s. (Balıklar, böcekler ve bitkilerde) Erkek. Mamuli-nçxomi. (FN-Sumla) Erkek balık. Mamuli-kivi. (FN-Sumla) Erkek kivi. Çkuni 3’ip’ilepeşi xut mamuli do vit daduli gamaxtu. (AH-Lome) Bizim civcivlerden beşi horoz, onu tavuk çıktı. → sk’iri^II

mamuli3’i (AH) i. Erkek atmaca. Handğa mtelli mamuli3’i golaxtu. (AH-Lome) Bugün hep erkek atmaca geçti. → sift’eri; atmaca; ≠ daduli3’i

man → ma^[1]

mana (PZ) bağ. Ama. Fakat. Peği var-mşun, mana Xasanişa milvapurt’aseren. (PZ-Cigetore) Pek hatırlayamıyorum, ama Hasan’a gitmişliğim olabilir. Xasanik k’urbet’işa olva iduşunams. Mana xorz*a-muşik guri cuşalams. (PZ-Cigetore) Hasan gurbete gitmeyi düşünüyor. Ama hanımı yüreğinin hevesini kırıyor. → mara; ama; ala^[2]; çkva^[2]; edo^[2]; do^II

mancura/ mancurani (AŞ) s. ve i. 1. İkinci. İkincisi. 2. Öteki. Diğeri. [çoğ. mancurape] Ar3’o k’oçi xamite 3onuy. Mancurape o3’enan. (AŞ-Ok’ordule) Biri adamı bıçakla deliyor (= saplıyor). Diğerleri bakıyor. Na-ek’vatum msxuli oxori moy-goyat’t’assen şeni mancura k’ale a miti toç’ç’ite ozdapare. (AŞ-Ortaalan) Kestiğin armut ağacı evin üstüne düşmesin diye diğer taraftan iple birine çektireceksin. Ham makvalepe mancurape şk’ala moy-unt’alam. (AŞ-Ortaalan) Bu yumurtaları diğerleriyle karıştırma. → majurani/ majura; juroni^[2]; majvara/ majvani

mançxome (FN ~ AH-Lome) i. Balıkçı. Balık tutucusu. Han3’o k’ayi mçxomi iyu do hemu-şeni mançxomepe dido ixelenan. (FN-Ç’anapet) Bu sene iyi balık oldu ve onun için balıkçılar çok seviniyor. Han3’o mançxomepek dido kapça ç’opez. (FN-Sumla) Bu sene balıkçılar çok hamsi tutular. İxik mançxomez na-unon steri var-bars. (AH, atasözü, K.A.) Rüzgâr balıkçının isteğine göre esmez (= İşler senin istediğin gibi yol almaz). Mançxome oncire-muşiz var-ğurun. (AH, atasözü, K.A.) Balıkçı yatağında ölmez. → zuğa-k’oçi; mamçxome

mançxoroni/ mançxorani (AH-Borğola) s. Dokuzuncu. Xuseniz mançxoroni bere davu. (AH-Borğola) Hüseyin’in dokuzuncu çocuğu oldu (= doğdu). → çxovroni; çxoroneri; maçxoroneri; maçxoroni; çxoroni, nçxoroni

manç’en (FN ~ AH) AD har.f. 1. Birine ait [dat.] bir şey [aps.] olgunlaşıyor. Pederiz oxoyişi ogine na-udgin mandalinape manç’en. (FN-Ç’anapet) Evin önünde dikili olan babamın mandalinaları olgunlaşıyor. 2. mec. Si ti moganç’u-doren. (AH-Lome) mec. Senin ecelin gelmiş (= “yaramazlık yapıp laf dinlemiyorsun” ya da “kasıtlı şekilde uğraşıyorsun”).

manç’uri (ÇM) i. Baştankara. Manç’uri obğe ğormape do 3’oderi-firidape ixenay. (ÇM-Ğvant) Baştankara yuvasını ağaç kovuklarına ve duvar boşluklarına yapar. → laç’i-k’inçi

manç’vale (PZ ~ HP ÇX)(AK) s. Sağımlık. Sağılan. (İyi) süt veren. Xasanis vorsi manç’vale puci uyonun. (PZ-Cigetore) Hasan’ın iyi sağılan ineği var. Ayşe jur manç’vale puji kuyonun. (ÇM-Ğvant) Ayşe’nin iki sağılan ineği var. Na-ep’ç’opi puci zade manç’vale gamaxt’u. (AŞ-Ok’ordule) Aldığım sığır çok sağılmalık çıktı. Nanak jur manç’vale puci axiriz oskedinamz. (FN-Ç’anapet) Annem iki sagımlık ineği ahırda besliyor. Nezaketişi puci dido manç’vale ren. Gamaçamuşe var-gamixvebinen. (AH-Lome) Nezaket’in ineği çok verimlidir. Satmaya kıyılmaz. Manç’vale na-va-ren puci var-işinaxen. (AH-Borğola) Sağımlık olmayan inek saklanmaz. → lulvoni

mandali i. Çamaşır mandalı. K’oçi mandali hey do hay goik’limay. P’anda ap’ant’u. (AŞ-Ok’ordule) Adam mandalı orasına burasına takıyor. Ola ki delirdi.

mandalina i. [çoğ. mandalinape] Mandalina ağacı ve onun meyvesi. [< İsp.] 1. Mandalina ağacı. Oxoris golamtumani mandalina kodobdgi. (FN-Ç’anapet) Ev cıvarına mandalina diktim. Çkuniz hek’o dido mandalina var-içanen. Oxoriz oç’k’omu şeni einç’en. (FN-Ç’anapet) Bizde o kadar çok mandalina yetişmez. Evde yemek için [ancak] yetiyor. Pederiz oxoyişi ogine na-udgin mandalinape manç’en. (FN-Ç’anapet) Evin önünde dikili olan babamın mandalinaları olgunlaşıyor. Na-çant’u mandalina do3’ilez. (FN-Ç’anapet) Olgunlaşmış (olup dallarda olan) mandalinayı topladılar. Cumadi-çkimik mandalinaz limxana gurçamz. (FN-Ç’anapet) Amcam mandalinanın etrafına eğreltiotu seriyor. Mandalinaz limxana var-guk’orayiz initen pavrepe niç’ven. (FN-Ç’anapet) Mandalinanın etrafını eğreltiotu ile sarmayınca soğuktan yaprakları yanıyor. Mandalinas limxana gopinams. (FN-Sumla) Mandalina ağacına (soğuk zarar vermesin diye) eğreltiotu sarıyor. Ont’uleşi k’udeliz mandalina orgun. (AH-Lome) Tarlanın sonuna mandalina dikilidir. 2. Mandalina meyvesi. Purcineri mandalina tadi var-ayen. (AŞ-Ortaalan) Pörsümüş mandalinanın tadı olmuyor. Ar mandalina ok’obi3’k’it do p’ç’ko’mit. (AH-Lome) Bir mandalina bölüşüp yedik. Mandalinape jin noçans. Si var-eganç’uşinen. (AH-Lome) Mandalinalar yukarıdadır. Sen uzanamazsın. Cumalepek na-ipxornan mandalinape ok’i3’k’aman do artikatiz niçaman. (AH-Borğola) Kardeşler yedikleri mandalinaları parça ayırıp birbirlerine veriyorlar.

mandili (PZ ~ AŞ) i. İnce malzemeden yapılmış, beyaz ve kenarları oyalı kadın başörtüsü. Eşarp. [< Fra.] Yazma. Bedriyek bozomota-muşis mandili mutums. (PZ-Cigetore) Bedriye kızını başörtüsü ile örtüyor. Ayşek bozomota-muşişi dudis mandili eyok’orams. (PZ-Cigetore) Ayşe kızının başına eşarp bağlıyor. Ayşek mandili citums. (PZ-Cigetore) Ayşe türban takıyor. # Kçeşi do mç’itaşi elegivelu / Kçe mandili tişa moyogivelu. (PZ’ın doğu kısmı, anonim) [Elbiseler arasında] beyaz olanı ve kırmız olanı sana yakıştı / Beyaz başörtüsü başından düştü (= açıldı). Uça mandili va-megomsk’un. Mo-citum. (ÇM-Ğvant) Siyah başörtüsü sana yakışmıyor. Örtme. Mandili na-şk’omuy luu celvan3’en. İk’atalay. (AŞ-Ok’ordule) Başörtüsü yediği lahananın içine değiyor. Dikkat etsin. Nusa mandili moni guşuy. (AŞ-Ok’ordule) Gelin eşarpa boncuk işliyor. Na-goik’oru mandili nutuy. (AŞ-Ok’ordule) Sardığı eşarpı örtüyor. Bozomota “Çeyizi bixenare” deyi mandili guşuy. (AŞ-Ortaalan) Kız “Çeyiz yapacağım” diye yazmanın çevresini örüyor. → dudi-motvala; ti-cetvale; ti-gotvala; şarba; fot’a^II; xase; yazma^[2]

mandoma (AH) i. Tahta döşeme. Axiriz mandoma oxenoni bore. Haşşote dorçalez var memaç’işinen. (AH-Lome) Ahıra tahta döşeme yaptırmam gerekiyor. Böylelikle yere serecek malzeme yetiştiremiyorum.

mandre^[1] (ÇM ~ FN-Ç’anapet) i. Ahır. Xoji nceninape mandre nonçark’ay. (ÇM-Ğvant) Öküz buzağıları ahırda sıkıştırıyor. Mandre ar toli pujepe şeni, ar toli ncenepe şeni. (ÇM-Ğvant) Ahır bir göz inekler için, bir göz buzağılar için. K’oyinepe mandreşa gamaxt’ani didişa 3’ulu cisvareran. (ÇM-Ğvant) Koyunlar ahırdan çıkınca büyükten küçüğe sıralanıyorlar (diziliyorlar). Dolumcu. Şuronepe mandre amupinay. (ÇM-Ğvant) Akşam oldu. Keçileri ahıra sürüyor (= alıyor). Ayşe k’at’a ç’umani oxori-mandre-p’iji k’o3’akosuy. (ÇM-Ğvant) Ayşe her sabah evin ahır önünü süpürüyor. Mandreşi nek’na 3’ulu ey. Puci amit’a-gamit’aşa k’oşk’inç’arken. (AŞ-Ok’ordule) Ahırın kapısını küçük yaptılar. İnek girip çıkarken sıkışıyor. Nanak nçala do limxana ok’ok’orums do mandreşa iğams. (FN-Ç’anapet) Anne mısır sapı ile eğreltiotunu birbirine bağlayıp ahıra götürüyor. → bak’i; axiri

mandre^[2] (FN-Sumla ~ AH-Lome) i. Baraka. [< İta.] Mandıra. [< Yun.] Koyun, keçi gibi hayvanların barındırıldığı ve yoğurt, peynir vb’nin yapıldığı yer. Nçala ntkomina oraz mandreşa einç’en. (FN-Sumla) Mısır samanı nemli zamanda barakaya çekilir. Lazepeşi k’at’a oxorişi yanis ar serenti ar çkva mandre gedgin. (AH-Lome) Lazların evlerinin yanında bir serender, bir de mandıra olur.

mandre-gamağmalaşe (ÇM) i. Ahırlarda gübreyi çekmek için kullanılan tırmık. Ahır gelberisi. Çemre mandre-gamağmalaşete gamiğinen. (ÇM-Ğvant) Gübre ahır gelberisi ile çıkarılır. → lifani; o3ijonaşe; opusxale; bu3xi

mandre-p’ici (AŞ) i. Ahırın girişi. Xasani oxorişi k’ap’ula k’ale na-on mandre-p’ici elaxuy. (AŞ-Ok’ordule) Hasan evin arkasında bulunan ahırın ağız kısmını yıkıyor.

mandroxori (AŞ-Ortaalan) i. “Mandra evi”. [Özellikle büyük baş hayvanların uygun mevsimlerde kendi başlarına beslenebildikleri bir ortamın sağlandığı yerlerdir. Doğal olarak süt ve ürünlerinin de yapıldığı bir yerdir. Sedat Alptekin] Handğa mandroxorişe sum limxona-nçala mobiği. (AŞ-Ortaalan) Bugün “mandra evi”nden üç adet eğreltiotu bağı getirdim. Ham3’o pucepe mandroxorişa var-biyonare. (AŞ-Ortaalan) Bu sene sığırları “mandra evi”ne götürmeyeceğim. ≠ mandre^[2]

mangali^[1] (AŞ)(AH) i. Mangal. 1. Bakırdan yanları kulaklı dekoratif mangal. [Eskiden çok soğuk havada bu mangala konan közlerle odalar ısıtılırmış. K.A.] 2. Açık havada ızgara yapmak için kullanılan mangal. Ali mangalite xor3’i asi gocguray. (AŞ-Ok’ordule) Ali mangalla et yapınca kapkara yapıyor.

mangali^[2] (ÇX) i. Orak. Mangali ixmar-i ? Ginonna ağani komekça. (ÇX-Çxalazeni, TM) Orak kullanıyor musun ? İstiyorsan yenisini vereyim. → oraği; drap’ani, drep’ani, dep’rani; drip’p’ani; drap’ani-burç’uli

mangana^[1] (ÇM) i. [çoğ. manganape] I. (Herhangi) makine. Mekanik düzenek. Na-dolixvasen manganape ağani st’eri 3’opxuy. (ÇM-Ğvant) Bozulan makineleri yenisi gibi yapıyor. Mangana ce3’opxer-on. 3’arite ipşu-i, ciç’en. (ÇM-Ğvant) Makine kurulmuş. Su ile dolunca kendiliğinden başlıyor. Doloxveri manganaşi var-oxvo3’onay. M3udişi nçxik’uy. (ÇM-Ğvant) Arızalı makineden anlamıyor. Boşuna kurcalıyor. → maçina, makina, makine

II. Araba. Otomobil. Mangana oxmarapu şeni op’alak’aray. (ÇM-Ğvant) Araba kullanmak için yalvarıyor. Mangana dolvaxu. Xvala nomşaray. (ÇM-Ğvant) Arabası bozuldu. Yalnız itiyor. Mangana var-cexedasen. M3udişi mvogutinay. (ÇM-Ğvant) Arabaya binmeyecek. Boşuna durduruyor. Mangana m3xuli konaç’irdu. (ÇM-Ğvant) Araba armut ağacına çarptı. Ali mangana arginu. Kok’itoru. (ÇM-Ğvant) Ali arabayı yuvarladı. Mahvoldu. Mangana oxorişi otva nağen. (ÇM-Ğvant) Arabaya evin çatısı engel oluyor. Mangana gza it’aşa nek’na nuvelay. (ÇM-Ğvant) Araç yolda giderken kapısı düşüyor. Alişi mangana oxori oginde dgun. (ÇM-Ğvant) Ali’nin arabası evin önünde duruyor (= park edilmiştir). Ali aşi şuri mangana-muşi ont’rinay. (ÇM-Ğvant) Ali altı kişiyi arabasına sığdırıyor. Hust’ineri manganapeşi nek’nape mendraşa cink’olen. (ÇM-Ğvant) Günümüzdeki arabaların kapıları uzaktan kilitleniyor. → araba; taksi^II

mangana^[2] (FN) i. [çoğ. manganape] (Genelde serenderlerin altında bulunan) taş dibeğin eğri ahşap tokmağı : tahıl dövmeye yarar. Ar megnapa gi3’va. Yulun, gyulun, n3az axvamen; mu-n-oren ? - 3’k’a-mangana (veya : oçambreşi mangana). (FN-Sumla) Bir bilmece sana söyleyeyim. İniyor, çıkıyor, göğe dua ediyor; nedir ? - 3’k’a-mangana (veya : dibek tokmağı).

mangana-sk’afindi (ÇM) i. Gemi. Zuğa mangana-sk’afindi doliğay. (ÇM-Ğvant) Deniz gemiyi batırıyor. Mangana-sk’afindi tudendo gaminç’oru. 3’arepete ipşu. Huy doliğay. (ÇM-Ğvant) Gemi alttan delindi. Sularla doldu. Şimdi batıyor. → cemi; vapuri; gemi; vapoyi; k’aravi

mangonen (PZ), (AŞ ~ HP) DA e.f. [emp.şm.1.tek. momangonen] Birinin canı öyle istiyor. Birinin keyifi geliyor. Hişo momangonu. (PZ-Cigetore) Canım öyle istedi. Var-momangonu. (PZ-Cigetore) İşime gelmedi. Canım istemedi. Ahmet’i mangonen. Diçalişay. (AŞ-Ok’ordule) Ahmet canı istediğinde çalışıyor. Badiz mangonen do m3ika m3ika elit’rağodams. (FN-Sumla) İhtiyar bazen canı isteyince (coşunca) hafif hafif türkü söylüyor. Fadimez mangonaşi iriz-xolo a3’iren. Va-mangonaşi mitiz va-a3’iren. (AH-Lome) Fatma, keyifi gelince herkese görünüyor. Keyifi gelmeyince kimseye görünmüyor. Alişi dulya muç’o içodaz ? Mangonen noğaşe gyulun. Mangonen dulyaşe ulun. Va-mangonaşi oxoriz va-gamulun. (AH-Lome) Ali’nin işi nasıl bitsin ? Canı ister çarşıya gider. Canı ister işe gider. Canı istemezse evden çıkmaz. Kemalis ar mangonen, heşo zopons. Ar mangonen, haşo zopons. (HP-P’eronit) Kemal canının istediği gibi bir şöyle bir böyle söylüyor (hikâye anlatıyor). → mvangonen, mvangoninen; eluvelun, eluvelay; mvarçilen, marçilen; munay, muynay, munyay

mani (ÇX) z. Erken. Tez. Dolokunupe dido mani bru3’un. (ÇX-Makret) Elbiseler çok çabuk yıpranıyor. Amyeris mç’k’idepe mani buğun. (ÇX-Makret) Burada ekmekler hemen küfleniyor. Xasani bere k’at’a ç’umani mani yedgitun. (ÇX-Çxalazeni, TM) Hasan’ın oğlu her sabah erken kalkıyor. Xuseyinik dğa ç’umani bere-muşi mani kayodgineren. (ÇX-Çxalazeni, TM) Hüseyin bu sabah oğlunu erken kaldırmış. Berepes “Limci oxoriya mani moxtit” diye telli dovandvapur. (ÇX-Çxalazeni, TM) Çocuklara “Akşam eve erken gelin” diye sürekli tembih ediyorum. → ordo

mani mani (HP)(AK) z. Çabuk. Çabucak. Hak kcume(r). Mani mani idi do komoxti. (HP-P’eronit) Burada seni bekliyorum. Çabuk gidip gel. Fatmak “Puci doyinu-i ?” ya do mani mani bak’işa nulun do minda3’k’en. (AK-Döngelli) Fatma “İnek doğurdu mu ?” diye çabuk çabuk ahıra gidiyor da bakıyor. Nandidik “Mani mani dop’a” ya do jur xeten mtxiri k’ak’alups. (AK-Döngelli) Babaannem “Çabucak yapayım” diye iki elle fındık ayıklıyor. → manişa

manişa (HP)(AK) z. Çabuk. Çabucak. Manişa moxti. (HP-P’eronit) Çabuk gel. T’u3a gyari gale xododgaşi manişa gekirun. (AK-Döngelli) Sıcak yemeği dışarıya koyarsan çabuk soğur. Şoleri koltuği soba dogzina manişa doskirun. (AK-Döngelli) Islak koltuk sobayı yakarsan çabucak kurur. Oxorcak xut kilo mtxiri manişa n3xunups. (AK-Döngelli) Kadın beş kilo fındığı çabucak ayıklıyor. Luğişi x’a x3aperi var-t’as tina-ti manişa gilat’ruxun. (AK-Döngelli) İncir ağacının dalı çürük değilse bile çabucak kırılıyor. Ayşeşi xeepes x’ini ax’vaşi manişa xogvamç’itanen. (AK-Döngelli) Ayşe’nin elleri üşüyünce çarçabuk kıpkırmızı olur. → mani mani, manişa-xolo

manişa-xolo (AK) z. Çabucak. Noğaşi kuvali manişa-xolo buğun. (AK-Döngelli) Çarşı ekmeği çabucak küfleniyor. → manişa

mankten^[1] (AŞ-Ok’ordule) AD har.f. ♦ [dey. guri mankten : Birinin midesi bulanıyor.] Guri momankten. (AŞ-Ok’ordule) Midem bulanıyor. → guri mvankten^[1]; guri noxedun; guri nantxen; guri gvakten; guri makten; guri gakten; guri akten

mankten^[2] (FN-Ç’anapet) AD har.f. Birinin [dat.] kanı [aps.] dökülüyor ya da akıyor. Çabri mebixvat’i. A m3ika din3xiri momanktu. (FN-Ç’anapet) Dudağımı ısırdım. Biraz kan aktı. Berek ti momontxu şkule cabrişe din3xiri momanktu. (FN-Ç’anapet) Çocuk kafasını bana çarpınca dudağım kanadı. → mvankten^[2]; + munktay

manniya (AŞ-Ortaalan) z. Sürekli. Aralıksız. Ham k’inçi nossi var-uğun. Manniya niben. (AŞ-Ortaalan) Bu kuşun aklı yok. Tuzağa sürekli yakalanıyor. Txombu ndalepe manniya oxori nantxen. (AŞ-Ortaalan) Kızılağaçların dalları hep eve değiyor. Him laç’i manniya araba ntxozun. (AŞ-Ortaalan) O köpek sürekli araba kovalıyor. Ham bere manniya ixiray. A ndğa niç’ç’opasen. (AŞ-Ortaalan) Bu çocuk sürekli çalıyor. Bir gün yakalanacak. Ali na-dolikunay porçape manniya uç’ordun. (AŞ-Ortaalan) Ali’nin giydiği gömlekler habire yırtılıyor. → pasa; bo(y)ine, boyine; p’anda^[1]-II;k’at’ayya; telli

manto i. Manto. [< Fra.] Kadın paltosu. Manto sobas mot-yok’idam. Xomut’aşa mtelli n3’ola kogak’oren. (AH-Lome) Mantoyu sobanın üzerine asma. Kuruyana kadar hep kurum bağlar.

mantxen (FN ~ AH) AD har.f. [fb.{mo-}] Çarpıyor. Yavaş çarpıyor. Axiri nek’laşi ogine na-noç’k’adurt’u pi3ari, pucepe mantxeyiz mot’roxu. (FN-Ç’anapet) Ahır kapısının önünde çakılı tahta, inekler çarpınca kırıldı. Araba m3xuliz mantxu. (FN-Sumla)(AH-Lome) Araba armut ağacına çarptı. Araba m3xulişi ncaz mantxu. (AH-Borğola) Araba armut ağacına (yavaş ) çarptı. → naç’apxen; maç’k’iden

+ mantxen I. AD har.f. Bir şey [aps.] birine [dat.] çarpıyor. Berepe “Na-cgiyals n3xeni komomantxanoren” ya do go3’imt’enan. (AH-Borğola) Çocuklar “Koşan at bize çarpabilir” diye önünden kaçıyorlar.

II. ADL har.f. Birine ait [dat.] bir şey [aps.] bir şeye [lok.] çarpıyor. Xeşi diro nek’naz momantxuşi xe gamamoz*urz*u. (AH-Borğola) El dirseği kapıya çarpınca elim uyuştu.

manz*ageri (AK) i. Komşu. Nanak termoni gibu do paklaciten manz*agerepes guipağups. (AK-Döngelli) Annem termoni pişirdi de bakraç ile komşularına dağıtıyor. Manz*ageri-muşik mbuli muğu. Ama Ayşek, manz*ageri idu şkule x3aperi na-ren şeni mbulepe nuxvaps. (AK-Döngelli) Komşusu kiraz getirdi. Ama Ayşe, komşusu gittikten sonra, çürük olduğu için kirazları döküyor. İrani do İraği manz*ageri renan. (AK-Döngelli) İran ve Irak komşudur. Ayşek manz*ageri-muşişa lausti-mkviri no3xaps. (AK-Döngelli) Ayşe komşusuna mısır unu ödünç veriyor. → k’ongşi; k’omşi; marte, malte; s. işoni

manz*inen/ manzinen (*)(AŞ ~ HP) Dø e.f. Artıyor. Kabarıyor. Emekli meaşi manzinen. (AŞ-Ok’ordule) Emekli maaşı artıyor. Osmani cenç’areri manzinen. (AŞ-Ortaalan) Osman’ın parası artıyor. Genç’areyi dido ç’k’inda do m3ika ixmarayiz manz*inen. (FN-Ç’anapet) Parayi çok kazanıp az kullanınca (para) artar. Axmet’i dido yangazi k’oçi ren. Ont’uleşi 3’kayiz manz*inaz ya do karmat’eşi 3’k’ayi nuk’vatams. (AH-Lome) Ahmet çok yaramaz adamdır. Tarlanın suyu artsın diye değirmenin suyunu kesiyor. Para va-xarcaşi yadven do manz*inen. (AH-Lome) Parayı harcamayınca üzerine konup artıyor. Tamo tamo Omeriz-ti berepe manz*inen. (AH-Lome) Yavaş yavaş Ömer’in de çocukları artıyor. K’at’a Arafas oxorepeşi dulyaz manz*inen. (AH-Borğola) Her Arife’de evin işleri artar (bayram geleceği için). Dido mç’ima mç’ims. Ğalişi 3’k’ariz manz*inen. Ğvari gextasen steri iven. (AH-Borğola) Çok yağmur yağıyor. Derenin suyu artıyor. Sel inecek gibi oluyor. [(*) Bu fiil her yerde manz*inen diye telâffuz edilir. Buna rağmen bu sözlükte Ardeşen diyalektleri için manzinen şeklinde de yazılmıştır. Çünkü Ardeşen diyalektlerinde z* konsonu, /z/ foneminin değişkeni olup sırf /n/ fonemi arkasında gözlemlenir.] → mvanz*inen/ mvanzinen; + munz*inams/ munzinay

man3’epura (AK) i. Gelincik hayvanı. Ali-cumadişi mcve oxoris man3’epura dido ren. (AK-Döngelli) Ali amcanın eski evinde gelincik çok var. → ğut’u/ ğut’uğut’u^[21], ğut’una; mzenuri; geluncuği^[2]/ gelincuği^[2]

maotxani (AH) s. Dördüncü. Kçe kotumek sum ndğaz meyoneyi skums. Maotxani ndğa goşint’alams. Ok’açxe sum ndğa çkva skums. Xolo matxani goşint’alams do heşşote nooms. (AH-Lome) Beyaz tavuk üç gün sıralı yumurtluyor. Dördüncü günü atlıyor. Sonra üç gün daha yumurtlayıp dördüncü günü yine atlıyor ve öylece devam ediyor. → mayotxani; otxoni

maovrani (PZ) s. Sekizinci. Şk’uni haninepes maovrani tutas opşa t’u3a iyen. (PZ-Cigetore) Bizim buralarda sekizinci ayda çok sıcak oluyor. → maovroni, movroni; ovroneri; ovrotani; ovroni

maovroni/ movroni (ÇM), maovroni (AH-Borğola) s. Sekizinci. Ali maovroni çxomi oç’opu. (ÇM-Ğvant) Ali sekizinci balığı tuttu. Kamili maovroni fara xacişa idu. (AH-Borğola) Kâmil sekizinci defa hacca gitti. → maovrani; ovroneri; movroni; ovrotani, ovroni

mapat’ule (AH) i. Arıkuşu. Memet’ik “Mapat’ulek but’k’uci do mzuci ipxors” ya mi3’u. (AH-Borğola) Mehmet bana “Arıkuşu bal arısı ve yabanarısı yer” dedi.