Y y Bu sözlükte kullanılan Laz alfabesinin 34’üncü harfi. Arka-ortadamaksıl yaklaşmalı sesli konson (*) fonemini gösterir. [(*) Konson, halk dilinde yanlışlıkla “sessiz” denir. Bazılarına göre “ünsüz”. Lazca fonetiği ve fonolojisinde tek başına hece oluşturamayan fonemi ifade eder.] Uluslararası Fonetik Alfabesi’nde [j] şeklinde yazılır. ([y] ise Türkçe alfabesinde Ü/ü harfi ile yazılan vuayeli gösterir.) Fonetik bakımından İ/i harfi ile yazılan vuayele çok yakın olduğundan dolayı “yarı-konson” veya “yarı-vuayel” diye de adlandırır.

-y → -i^[1]

-ya (ÇX) [Direktif eki {-şa}’nın değişkeni.] Berepes “Limci oxoriya mani moxtit” diye telli dovandvapur. (ÇX-Çxalazeni, TM) Çocuklara “Akşam eve erken gelin” diye sürekli tembih ediyorum.

Jur dğas 3’oxe Artvinis Sinani bz*iri. “Ç’umenşi k’ule kyoyiya meptaunon” ya tkumart’u. (ÇX-Çxalazeni, TM) İki gün önce Artvin’de Sinan’ı gördüm. Yarından sonra köye geleceğini söylüyordu.

ya^[1] bağ. Ya da. [ya ... ya-ti : ya ... ya da] Lazut’epe dido ixi baraşi ya mot’roxun, ya-ti dolipinen. (AH-Lome) Mısırlar çok rüzgâr estiği zaman ya kırılıveriyor, ya da yere seriliyor.

ya^[2] s.a.e. Diye. Dedi. ≠ ma^[2]; şo; çkva^[3]

A. [ya] I. [cümle sonunda] Dedi. “Toliz mu gağodu” ma-şa “Berek gemçu” ya. (FN-Ç’enneti) “Gözüne ne oldu ?” dedim ki “Çocuk bana vurdu” dedi. Ksiniz k’itxez-doren : “So ulur ?” - “Oç’u do oxeluşe” ya. T’k’oriniz k’itxez-doren : “So ulur ?” - “Oz*i3u do oxeluşe” ya. (AH-Lome) Sessiz osuruğa sormuşlar : “Nereye gidiyorsun ?” - “Yakup kavurmaya” demiş. Sesli osuruğa sormuşlar : “Nereye gidiyorsun ?” - “Gülmekten kasıp kavurmaya” demiş.

II. [“diyor” veya “sanıyor” anlamlarına gelen fiilin önünde] Diye. “K’oçi doğuru” ya da3’onez do skidala doxvamt’ez. (FN-Ç’anapet) Adamı “Öldü” sandılar ve canlı gömüyorlardı. Muzafferi-tkvanik “Pucepe gamapçare” ya zop’ons. - Muzafferik goşubğams. (AH-Lome) Sizin Muzaffer “İnekleri satacağım” demiş. - Muzaffer saçmalıyor. Çku “Moxtit” ya mi3’van. (*)(AH-Lome) Bize “Gelin” desinler. Orhanik muk “Mu bore ?” ya va-zop’ons do milletiz notkvams. (AH-Lome) Orhan kendisi “Ben neyim ?” demiyor da millete dil uzatıyor. O3’k’edu. Bere-muşi gemzuli steri ren. Baba-muşik k’itxu : “Mu gomç’un ?” ya do. Berek “Ma mutu var-momç’un. Nciri komomixtu” ya u3’u. (AH-Borğola) Baktı. Çocuğu üzgün gibi. Babası da sordu : “Ne derdin var ?” diye. Çocuk : “Benim derdim yok. Uykum geldi” dedi. [(*) → şo]

III. (AH-Borğola) [ya-şi] Derken. “K’oçi oiluşe bida” ya-şi iri cuma-muşik dodgitinams. (AH-Borğola) “Adamı vurmaya gideyim” derken hep kardeşi durduruyor. Germaşe ulurt’eşi jur gza z*ireşi goişaşez. “Heya !”, “Haya !” ya-şi mteli gaşaşez. (AH-Borğola) Dağa giderken iki yol görünce şaşırdılar. “Şu !”, “Bu !” derken hepten karıştırdılar. “K’alemite kart’ali bğara” ya-şi dido gyacinu do ğri3ku. (AH-Borğola) “Kalemle kâğıdı karalayayım” derken çok bastırdı da derin çizdi. Coğorik bistera ya-şi modvalu domistik’u. (AH-Borğola) Köpek oynayayım derken (= Köpek kendisi oynamayı isterken) ayakkabımı parçaladı. Xeş-burti istert’eşi Memet’ik na-ot’k’oçu burti Eminek “Bicubala” ya-şi Xasanik nucubalu. (AH-Borğola) Eltopu oynarlarken Mehmet’in attığı topu Emine “Kapayım” derken Hasan (ondan önce) kaptı. Memet’ik dada-helik’opteri “Hek hak goboputxina” ya-şi ncaz konontxapu. (AH-Borğola) Mehmet oyuncak helikopteri “Oraya buraya uçurayım” derken ağaca çarptırdı. Malteşi avlis na-isters berepes “Mbuli mekçaten” ya-şi çkimde k’ele mok’arçenan. (AH-Borğola) Komşunun avlusunda oynayan çocuklara “Size kiraz vereceğim” deyince bana doğru koşuyorlar.

B. [ya do] [“diyor” ve “sanıyor” anlamlarına gelmeyen fiil ile birlikte] Diye. Diyerek.

I. [doğrudan alıntı] Xasanik cuma-muşiz “Let’a egiç’opam” ya do na-ok’iğu-dort’u genç’areyi gundinu. (FN-Ç’anapet) Hasan kardeşine “Sana arazi alıyorum” diyerek onun biriktirmiş olduğu parayı kaybettirdi. M3xuliş ar t’ot’i “Berepe moxtan şkule ç’k’omanen” ya do nut’alu. (FN-Sumla) Armudun bir dalını “Çocuklar gelince yesinler” diye dalda bıraktı. Berek “Mşkorineri mot-dopskidu(r)t’a” ya do çkimde moxtimu ondğeriz muxvalaminams. (AH-Lome) Çocuk “Aç kalmayayım” diye bana gelmeyi öğlene rastlatıyor. K’at’a bidaşi Xasanik “Oxori var-emaç’opez” ya do oxorca-muşi çkimde obgarinapams. (AH-Lome) Her gittiğimde Hasan “Ev alamadık” diye karısını bana ağlattırıyor. K’at’u “K’inçepe mot-emk’utut’an” ya do tamo tamo nanç’en. (AH-Lome) Kedi “Kuşlar ürkmesin” diye yavaş yavaş yaklaşıyor. Muradik na-vu bageniz “İxi mot-amulut’az” ya do k’ai dotragu. (AH-Borğola) Murat, yaptığı dağ evine “Rüzgâr girmesin” diye iyice kapattı. Cumadik mota-muşi “Mot-melamt’az” ya do xincişen goloyonams. (AH-Borğola) Amcam torunu “Düşmesin” diye köprüden öteye geçiriyor. Onuri “K’ai bik’itxom” ya do ibaren. (AH-Borğola) Onur “İyi okuyorum” diye şişiyor (= kasılıyor). Feritik oxoyis oğine na-gedgin mteli ncalepes dudi gyuk’vatums : “Oxoyis var-mok’atvas” ya do. (HP-P’eronit) Ferit evinin önündeki tüm ağacların tepesini kesiyor : “Eve kapatmasın” diye. Bee-muşi x’onaşen moxtasun ya do çumars. (ÇX-Makret) Çocuğunun tarladan gelmesini bekliyor. “Bergişi ondre3’e dibaras” ya do 3’k’aris giludumers. (AK-Döngelli) Kazanın sapı şişsin diye suya koyuyor. Xasanik “X’ini ren” ya do nek’na muizdips. (AK-Döngelli) Hasan “Soğuktur” diye kapıyı içeriden kendine doğru çekip kapatıyor.

II. [dolaylı alıntı] Babak çayi na-dolodu yeepe oxi3’onaz ya do k’et’i gyo3onams. (AH-Lome) Babam çay ektiği yerler anlaşılsın diye üzerine çubuk dikiyor. Dadik han3’o tadili ivaşi motalepe-muşi moxtasen ya do meşvens. (AH-Lome) Teyze bu yıl tatilde torunları gelecek diye umuyor. Nuranik komoliz uğun-i var-uğun-i ya do çkar var-k’itxoms. Muntxa unon yoç’opinapams. (AH-Lome) Nuran kocasına “Var mı ? Yok mu ?” diye hiç sormaz. Ne isterse satın aldırır. Tangrik meyve do sebze k’uli-muşik ç’k’omaz ya do oçanams. (AH-Lome) Allah meyve ve sebzeyi kendi kulu yesin diye verir. Malte-çkimi Xasanik bozo-muşişi noğame moxtasen ya do çkun-ti micoxes. (AH-Borğola) Komşum Hasan, kızının nışanlısı gelecek diye bizide çağırdı. Babak mota-muşişa doxedas ya do troni nunç’inaps. (AK-Döngelli) Babam torununa otursun diye iskemle yanaştırıyor.

III. [isim + ya do] (...) olsun diye. (...) olarak. Germas oğmalu na-vu dişka gok’oru şeni let’aş msici gok’oroni ya do iğu. (AH-Borğola) Dağda yüklük yaptığı odunu sarmak için toprak sarmaşığını sarma [aracı] diye götürdü.

IV. [isim + ya do + 3.ş.çoğul u3’umenan fiili] Birinin (takım) adı olarak (...) diyorlar. Baba-çkimi gale gale dido na-goxtu şeni “Avropali Memet’i” ya do u3’umert’es. (AH-Lome) Babam dışarılarda (= dış ülkelerde) çok gezdiği için kendisine “Avrupa’lı Mehmet” derlerdi.

yaa/ yaaa (FN) ü. İşte böyle. Gördüğün gibi. Ne sandın ? Ma tutuni mebaşkvi. Ar tuta ren tutuni var-pşum yaaa ! (FN-Sumla) Ben sigarayı bıraktım. Bir aydır sigara içmiyorum ya ! → moro

yabanci s.ve i. Yabancı. Xasanik gzas na-golaxtasen yabanci berepe gzas elokaçams do cebepe uçxink’ams. (AH-Lome) Hasan yoldan geçen yabancı çocukları kenara kıstırıp ceplerini karıştırıyor. → galeni; xark’i, xarxi

yaben (FN ~ ÇX) AD har.f. [fb.{e-/ ye-}; emp.3.tek.ö.1.dat.tü. emaben/ yemaben] Sıvı [aps.] birinin üstüne dökülüyor. → eyaben; + ebams/ yebams/ yebaps; ++ dobams/ dobaps, dobups

yabğen (FN ~ ÇX) AD har.f. [fb.{e-/ ye-}; emp.3.tek.ö.1.dat.tü. emabğen/ yemabğen] Taneli katı cisim [aps.] birinin üstüne dökülüyor ya da düşüyor. Berepe, oç’vetelas mot-istert. Xila egabğenan. (FN-Sumla) Çocuklar, dam altında oynamayın. Üstünüze buz sarkıtları düşer. He dişkaşi ok’obğalas mot-nanç’e(r). Gyustun do kegabğenan. (AH-Borğola) O odun yığınına yaklaşma. Kayıp da (senin) üzerine dökülür. → eyabğen^{[1] - [2]}; ++ dabğen/ dvabğen; + dobğams/ dvobğaps

yacinen (FN ~ AH HP ÇX) AD har.f. 1. Bir şeyin üstüne yatıyor. M3xuliz xila yacina şkule t’ot’epe gelat’roxun. (FN-Sumla) Armut ağacına xila basınca dalları kırılıyor. 2. mec. Uyku [aps.] birine [dat.] basıyor. Nciri kemacinu. (AH-Lome) Uyku bana bastı. Yukselis nciri koyacinu. M3ika nciri met’axums. (AH-Lome) Yüksel’e uyku çöktü. Biraz kestiriyor.

yaçvap’en (AH) Aø har.f. Yatak vs [aps.] çöküyor. [kb.{a-}’nın işlevi belli değil] Hek’o yuki yobğaşi oncire koyaçvap’en. (AH-Lome) Üzerine o kadar yük yığarsan yatak çöker. Yunişi oncire yaçvap’aşi yuni gamimez do bigate kankums. (AH-Borğola) Yün yatağı yüksekliği çökünce (= ezilince) yünü çıkarıp sopayla ayrıştırıyor. → doliçven; + yoçvap’ams; eiçvap’en

yaç’aben (FN ~ AH) AD har.f. Bir şeyin [dat.] üstüne yapışıyor. Pi3ayiz na-geyabğasen şuveri pavri var-gekosayiz heko yaç’aben (= gyaç’aben). (FN-Ç’anapet) Tahtanın üstüne dökülen ıslak yaprakları süpürmeyince [o yapraklar] oraya yapışıyor. Masas ar muntxa yobez-doren. Muntxa ebodvare yaç’aben. (AH-Lome) Masanın üstüne bir şey dökmüşler. Ne koyarsam yapışıyor. Betoniz na-yaç’abu let’a xop’eten epxak’ari. (AH-Borğola) Betona yapışan toprağı kürekle kazıyıp temizledim. → eyaç’amben; eyat’amben; eyaç’ç’aben; gyaç’aben; yan3axen; gyan3axen

yada bağ. Ya da. Veya. Axmet’i 3’anaz ar yada jur fara ham yeepez dolams. (AH-Lome) Ahmet senede bir yada iki kere buralara düşer. → vana-ti

ya do → ya^B

yadven (FN ~ ÇX) AD har.f. Birinin veya bir şeyin [dat.] üzerine bir şey [aps.] konuyor. Para va-xarcaşi yadven do manz*inen. (AH-Lome) Parayı harcamayınca üzerine konup artıyor. [eşb. edumers/ edumels/ yedumers/ yedvars, yodumers/ yodumels/ yodvars ve eidumers/ eidumers/ yidumers/ yidvars fiillerinin yeterlik kipi] → coxedun^II; cadven; eyadven

yaği i. Yağ. [Sıvı yağı da olabilir gibi tereyağı da olabilir.] Nez*işi yaği ikumt. Ç’aç’a-muşi muya ateren ? - Nez*işi ç’aç’a işk’omen. Ar jur ndğa voxombinamt. Vorsi iyen. (PZ-Cigetore) Ceviz yağı yapıyorsunuz. Posasını ne yapacaksınız ? - Ceviz posası yenir. Bir iki gün kurutuyoruz. Lezzetli olur. Nek’na na-ç’irç’iy şeni yaği dusuy. (ÇM-Ğvant) Kapı gıcırdadığı için yağı sürüyor. Meyaperişi jindoni yağepe moyoğay. (ÇM-Ğvant) Yoğurdun üstündeki yağları alıyor. T’ap’a me3’i do onçaxule dolvo3’edi. Yaği diyu-i ? (AŞ-Ortaalan) Tapa’yı sök de yayığın içine bak. Yağ oldu mu ? Nanak na-ncaxu nez*i p’aç’avraz melak’oru do heşote yaği ot’ap’inamz. (FN-Ç’anapet) Annem ezdiği cevizi bezin içine bağlayıp öyle yağ sızdırıyor. T’ağaniz yaği omçxvinams. Makvali mot’axasen. (FN-Sumla) Tavada yağ kızartıyor. Yumurta kıracak. Bere-çkimik İzmirişen 3’iminde zeytin-yaği momincğonu. (FN-Sumla) Çocuğum bana İzmirden saf zeytin yağı gönderdi. Nanak yoğuti do mja onçaxalez ok’obams, nçaxums do yaği ikoms. (AH-Lome) Annem yoğurdu ile sütü yayığa döküp bir arada çalkalayıp yağ yapıyor. Oxoky’urak yaği suveri-muşite nixmars. (AH-Lome) Evin hanımı yağı kendi idaresiyle kullanıyor. 3’oxle nandidi-çkimi mja onçaxalez nçaxumt’u do yaği bikomt’it. (AH-Borğola) Eskiden babaannem sütü yayıkta çalkalıyordu da yağ yapıyorduk. Nana-çkimi yaği nink’iyalaps do eşo ixmars. (AK-Döngelli) Annem yağ konusunda idare yapıyor da öyle kullanıyor. Ar zameli puciş yaği domcumo(r)i do dopşinaxi. (AK-Döngelli) Bir çömlek tereyağını tuzladım ve sakladım. Eminek pucişi yaği t’ağanis gedveen do ondğulinaps. (AK-Döngelli) Emine tereyağını tavaya koymuş da eritiyor.

♦ [dey. guri yaği cadven (ÇM ~ AŞ) : Birinin [dat.] gönlü sevinçli oluyor. Birinin [dat.] yüreği yağ bağlıyor.] # Cençxva-ora komoxt’u / K’axi-k’inçi 3’i3’vilay / Guri yaği cadvasi / Rak’anepe moyilay. (ÇM-Ğvant) Bahar geldi / İspinoz ötüyor / Gönül sevinçli olunca / Tepeleri aşıyor. Him ibgart’t’aşa ma guri yaği cemadven. (*)(AŞ-Ortaalan) O ağlarken benim yüreğim yağ bağlıyor. [(*) Burada belli ki o kişinin ağlamasından sevinmek o kişiye olan kin ve hırsıyla ilgilidir. Bu deyim daha çok bir iddia, bir istem, bir hırs sonucu haklı çıkmak ya da bir nevi öç almak için dileğinin gerçekleşmesi sonucu sevinmeyi ifadede kullanılır.]

♦ [dey. gurik yaği k’orums : Seviniyor. Hoşuna gidiyor.] (Na-)var-malimben ar mitis xavinoba ağodasi guri-şk’imik yaği k’orums. (PZ-Cigetore) Sevmediğim birine kötülük olunca seviniyorum.

♦ [dey. gurişi yaği !/ guri-yaği ! : (Çocuklara veya sevgiliye) Canım ! Canımın içi !] E guri-yaği-şk’imi ! (ÇM-Ğvant) [Çocuğa veya sevgiliye] Ey canımın içi !

♦ [dey. gurişi yaği dibu (ÇM) : 1. Üzüldüm. 2. Sevindim.] # Kext’u mjora. Keyot’va3u vanaği / Moy var-it’ur, so on sk’ani duraği ? / Din3’inu, kodibu, gurişi yaği / Oi, oi, e na cek’voğurare. (ÇM-Ğvant, türkü, G.K.) Güneş çıkıp yayla evlerin üstünde patladı / Niye söylemiyorsun, senin evin nerede olduğunu ? / Eridi, döküldü yüreğimin yağı (= üzüldüm) / Ah, ah, ardından ölesin.

♦ [dey. gurişi yaği in3’inu (ÇM) : 1. Üzüldüm. 2. Sevindim.] # Kext’u mjora. Keyot’va3u vanaği / Moy var-it’ur, so on sk’ani duraği ? / Din3’inu, kodibu, gurişi yaği / Oi, oi, e na cek’voğurare. (ÇM-Ğvant, türkü, G.K.) Güneş çıkıp yayla evlerin üstünde patladı / Niye söylemiyorsun, senin evin nerede olduğunu ? / Eridi, döküldü yüreğimin yağı (= üzüldüm) / Ah, ah, ardından ölesin.

yaho (PZ) ü. Yaa ! Yaho Xasanik na-ikums mutis var-numgums. K’oçi olaxams. (PZ-Cigetore) Yaa Hasan’ın yaptığı bir şeye benzemiyor. Adamı delirtiyor. → p’a^[1]

yaka (AH) i. Yaka. Porçaşi yakas telik’i mç’ipe uğun. Mpuli var-goşulun. (AH-Lome) Gömleğin yakasındaki ilik (= düğme deliği) incedir. İçinden düğme geçmiyor. Terzik yakas lemşi elidaz*ams. (AH-Lome) Terzi yakasına iğne takıyor. Musak yakaz rozeti elidaz*ams. (AH-Borğola) Musa yakasına rozet takıyor.

yak’iden (FN ~ ÇX) AD har.f. Bir şeyin [dat.] üstüne asılıyor. Ugondaru nteliz yuki yak’idaşi mtelli tudele k’ele kogeik’iden. (AH-Lome) Gerilmemiş tele yük bindi mi, tel aşağıya sarkar.

Yak’ovitayi s. Yak’oviti’li. Yak’oviti’ye ait.

Yak’oviti i. Arhavi’ye bağlı Kavak köyü mahallelerinden ikisinin (= 3’alen-Yak’oviti ile Jilen-Yak’oviti) Lazca adı. Lomayi ğali Yak’ovitiz Orç’ayi ğali k’ala ok’int’alen. (AH-Lome) Lome deresi Yak’ovit’de Orç’i deresi ile birleşiyor. Handğa nana-çkimi Yak’ovitis bgaraşe idu. (AH-Borğola) Bugün annem Kavak köyündeki ağlamaya gitti.

yalan-dunya i. Yalan dünya. [< Tür. + Arp.] # Ç’emu-şk’imi cur 3’ana oren P’ursa / Var-it’ur çi oxori var-on nusa / T’ertli doviçodi ham yalan-dunya. // Otxo daha koren va-mazin toli / Mak’omandi ... (ÇM-M’ek’alesk’irit, H.D.) Benim Mustafa iki senedir Bursada [çalışıyor] / Evin de yok gelin de yok / Dertli bittim bu yalan dünyada. // [Birinci kıtayı söyledikten sonra] daha dört senedir [benim Mustafa] gözüme görünmüyor / Seni özledim .....

yalen → yulun

yali^[1] (FN ~ ÇX) i. Ayna. Yali çxat’un. (FN-Ç’anapet) Ayna parıldıyor. Yali randun. (FN ~ AH) Ayna parlıyor. Yalik valums. (FN-Ç’urç’ava, Ç’enneti) Ayna parıldıyor. Yali çxant’un. (AH-Lome, Borğola) Ayna parıldıyor. # Avli-skaniş yanis golapti ğoma / Yalis o3’k’ert’i do i3xont’i ntoma. (AH-P’ilarget) Senin evinin kapı önündeki bahçenin yanından geçiyordum dün / Aynaya bakıp tarıyordun saçlarını. Yaliz gebo3’k’er. (AH-Lome) Aynaya bakıyorum. Yaseminik yaliz gyo3’k’en. (AH-Lome) Yasemin aynaya bakıyor. Bozok yaliz o3’k’en do ntoma i3xons. (AH-Lome) Kız aynaya bakarak saçını tarıyor. Lambaşi te yaliz çxant’un. (AH-Lome) Lambanın ışığı aynada yansıyor. Yali ipintaşi gyoşvanams do kosums. (AH-Borğola) Ayna kirlenince nefesleyip siliyor. Yalik çxant’ums. (HP-P’eronit) Ayna parıldıyor. Yalik tanups. (ÇX-Çxalazeni, TM) Ayna parıldıyor. Yali steyi çxat’ups. (ÇX-Makret) Ayna gibi yansıyor. → ayna, no3’omilaşe

yali^[2] (FN) i. Sahil. [< Arp.] Plaj. [< Fra.] Soloğanoni mzugaz amaxtayiz var-içkinen do k’oçi a piçoraz yalişen imendranen. (FN-Ç’anapet) Dalgalı denize girince farkına varılmıyor da insan bir anda sahilden uzaklaşıyor. [Bu kelime Rumca γιαλός kelimesini çağrıştırıyor.] → [sahil] noğa^II; sevaili; zuğaşi p’ici, mzuğa-p’ici

yama (AK-Döngelli) i. Yamaç. Bayır. Yokuş. Ar k’oçik meleni yamaşen skanda muk’o3’k’en. (AK-Döngelli) Bir adam karşıki yamaçtan sana doğru bakıyor. Yamaşi gverdis domaç’k’indu. (AK-Döngelli) Yokuşun ortasında (= yarısında) yoruldum. Alik bere-muşişa “3’k’ari muği !” ya do yamaşen gamucoxups. (AK-Döngelli) Ali çocuğuna “Su (ona) getir !” diye yamaçtan bağırıyor. Yamas mjura nodgin. Heralda ikindi icoxasinon. (AK-Döngelli) Yamaca güneş vuruyor. Her halde ikindi ezanı okuyacak. → mekta sva; medika yeri; okti; p’et’ra

yamç’i (ÇM) i. Deri paltosu. Ali nç’ineri ort’asi yamç’i eituy. Dijinen. (ÇM-Ğvant) Ali yorgun olunca deri paltosu örtüp yatıyor.

yamk’utinen (FN) Dø e.f. Bir anlık korku duyuyor. Ürküyor. Cumadik oxoyişi darabaz bigate moç’k’iduyiz emamk’utinu. (FN-Ç’anapet) Amcam evin dış tahta çeperine sopa ile vurunca ürktüm. Germaz nişiyaluyiz emamk’utinu. (FN-Sumla) Dağda hışırtı olunca bir anda ürktüm. → putxun^[1]; eputxun^[1]; domk’utun; eyamk’uten; mk’utun; emk’utun; eşkurdun/ yeşkurdun

yampiri yampiri (FN-Sumla) z. Yan yan. Coşkunis şka a3’k’unen do ç’ağana steri yampiri yampiri ulun. (FN-Sumla) Coşkun’un beli ağırıyor. [Ondan dolayı] yengeç gibi yan yan gidiyor.

yanç’en^{[1] + [2]} → einç’en^[1]; yonç’ams

yangazi (AH) s. Yaramaz. Bere dido yangazi ren. Oxoriz muntxa z*irasen uxit’ins. (AH-Lome) Çocuk çok yaramazdır. Evde ne bulursa kurcalıyor. Axmet’i dido yangazi k’oçi ren. Ont’uleşi 3’kayiz manz*inaz ya do karmat’eşi 3’k’ayi nuk’vatams. (AH-Lome) Ahmet çok yaramaz adamdır. Tarlanın suyu artsın diye değirmenin suyunu kesiyor. Bere hek’o yangazi ren ki xe do mxuciz var-ikaçen. (AH-Lome) Çocuk o kadar yaramaz ki ele avuca sığmıyor. Hak’k’i dido yangazi bere ren. K’oltuğiz gamaşireyi yeepez k’iti amumers do gexarums. (AH-Lome) Hakkı çok yaramaz çocuktur. Koltuğun aşınmış yerlerine parmağını takıp yırtıyor. Yangazi berepe baba-mutepeşik dayağite n3’opuloms. (AH-Lome) Yaramaz çocukları babaları dayakla uslandırıyor. Berepe-skani dido yangazi ren. “Şak’a boğodam” ya do t’ik’ina mok’ideyi bozos k’uçxe golumers. (AH-Lome) Senin çocukların çok yaramaz. “Şaka yapıyorum” diye sepet yüklü kıza çelme takıyor. → xizani; xaşari^[2], xaşali

yangazoba (AH) i. [çoğ. yangazobape] Yaramazlık. Yangazoba mot-ikomt. (AH-Lome) Yaramazlık yapmayın. Şenerik dido yangazoba ikoms. T’oloponi xe berepez elusumers. (AH-Lome) Şener çok yaramazlık yapıyor. Çamurlu ellerini çocukların üzerine sürüyor. Oxoriz berepek na-ikoman yangazobape ma mimpulaman. (AH-Lome) Evde çocukların yaptığı yaramazlıkları benden saklıyorlar. Ali cumadik yangazoba na-vu berepes ogorams. (AH-lome) Ali amca yaramazlık yapan çocuklara küfrediyor. Mustavak, bere-muşik na-vasen yangazobape mitik var-oxo3’onaşa ar muç’otiren molapams do çkar mitis var-ognapams. (AH-Lome) Mustafa, kendi çocuğunun yapacağı yaramazlıkları kimse anlamadan bir şekilde örtüyor ve hiç kimseye duyurmuyor. Bere-çkunik xvala t’aşi dido yangazoba var-ikoms. Ala ar miti moxtaşi elak’iden. (AH-Lome) Bizim çocuk yalnızken pek yaramazlık yapmaz. Ama birisi gelince deliriyor. → zanançarluği; xizanoba

yani i. Yan. Didi-nanak dik’aş yaniz k’andğo dorgams. (FN-Sumla) Büyükanne buğday yanına çilek dikiyor. Lazepeşi k’at’a oxorişi yanis ar serenti ar çkva mandre gedgin. (AH-Lome) Lazların evlerinin yanında bir serender, bir de mandıra olur. Getasulez xacişi yanis na-gebotasi simişkape iri irden. (AH-Lome) Sebze bahçesinde fasulyenin yanına ektiğim ayçiçeklerin hepsi büyüyor. Avliz gelaxunonişi yaniz geluncuği doborgi. (AH-Lome) Avluda oturağın yanına gelincik diktim. # Avli-skaniş yanis golapti ğoma / Yalis o3’k’ert’i do i3xont’i ntoma. (AH-P’ilarget) Senin evinin kapı önündeki bahçenin yanından geçiyordum dün / Aynaya bakıp tarıyordun saçlarını. Omeriz yani-muşiz t’abanca ot’k’oçanşi uci un3’irams-doren. (AH-Borğola) Ömer’in yanında tabanca patlatılınca kulağı çınlarmış. Memet’ik yani-çkimis hek’o t’ufeği ot’k’oçu ki uci dunga domavu. (AH-Borğola) Mehmet yanımda o kadar tüfek attı (= patlattı) ki kulağım sağır oldu. Fatmak nanaşant’işi yanis 3’ipxums. (HP-P’eronit) Fatma üveyannesinin yanında nakış yapıyor. P’ap’ulik yani-muşis mota ilixunaps. (AK-Döngelli) Dedesi yanına torununu oturtuyor. Dursunik k’ak’alepe yani-odaşa tirups do mulobğaps. (AK-Döngelli) Dursun cevizleri yan odaya taşıyor da döküyor.

yani-mesna (PZ) ü. Yani meselâ. Yani-mesna evelis enduşk’a-cenduşk’a ort’u. P’aşuma-zeni hus vorsi on. (PZ-Cigetore) Yani meselâ fi tarihinde inişli çıkışlı idi. P’aşuma (*) düzlük şimdi iyidir. [(*) P’aşuma = bir mahalle adı]

yanine z. Yanına. Xasanik yanine-muşis p’andaneri şeni içalişams ar k’oçi ok’açams do oçalişapams. (PZ-Cigetore) Hasan yanına devamlı olarak çalışacak bir adamı tutup da çalıştırıyor.

yanlişi z. Yanlış. Bo3’iram do Ali xolo yanlişi naşk’oren. (AŞ-Ok’ordule) Gösteriyorum da Ali yine de yanlış kesebiliyor. → elakteri^{I-2, II-2}; xilafi^V

yano (FN’nın doğu kesimi ~ ÇX) z. Geç. Yano dopskidit. (FN-Sumla) Geç kaldık. Yano mavu. (FN-Sumla) Geç kaldım. Lazut’epe dido ğliz*i ren. Yano xaçkit-i ? (AH-Lome) Mısırlar çok körpe. Geç mi ektiniz ? Dotanu tina yano var ivu. Dulyaşe bigzalat ! (AH-Borğola) Gün ağardıysa dahi geç olmadı. İşe gidelim ! Seri dido yano şakiz doxedaşi k’oçi ordo var-gok’un3xun. (AH-Borğola) Gece çok geç vakite kadar oturunca insan erken uyanmaz. Dolumcun. Yano va-dopskidat. Ç’umen xolo moptaminonan do dulya-çkini p’aminonan. (AK-Döngelli) Akşam olur. Yarın yine gelip işimize devam ederim. Bere “Okulişa yano var-dopskida” ya do 3’alendo gilunk’ap’un. (AK-Döngelli) Çocuk “Okula geç kalmayayım” diye aşağıya doğru koşuyor. → leba

yanoşa/ yanoşakiz (AH) z. Geç vakitlere kadar. Ali do Xasanik yanoşa doxedunan do mutebura muebbet’i ikoman. (AH-Lome) Ali ile Hasan geç vakitlere kadar oturup kendi aralarında muhabbet ediyorlar. Seri dido yanoşa doxedaşi k’oçi ordo var-gok’un3xun. (AH-Borğola) Gece çok geç vakite kadar oturunca insan erken uyanmaz. → lebaşa, lebaşşa

yanoşi (AH) s. Geç. Ç’umanişe yanoşi gyaobaz kçumer. (AH-Lome) Yarın geç kuşluk vakti seni bekliyorum.

yantxen (AH) AD har.f. Katı cisim [aps.] bir şeyin [dat.] üzerine düşüyor. Dişkape hekole mot-ot’k’omer. Lazut’iz yantxen. (AH-Lome) Odunları o tarafa atma. Mısırların üstüne düşüyor. → goyat’en; eyat’en, yat’en; eyantxen

yan3axen (HP) AD har.f. Bir şeyin [dat.] üstüne yapışıyor. → eyaç’amben; eyat’amben; eyaç’(ç’)aben; yaç’aben; gyaç’aben; gyan3axen

yan3’en (AH) AD/ADL har.f. I. AD har.f. Bir şeyin üzerine [dat.] değiyor. Nanak oskurinu şeni na-gyok’idu oncireşi geyatvalepe, oxoyişi ogine na-dgin at’ambaz yan3’en. (FN-Ç’anapet) Annemin kurutmak için astığı yatak çarşafları, evin önünde dikili olan şeftali ağacına değiyor. Babak, puciz k’udeli dido agunz*anaşi “Ç’enç’iz mot-yan3’et’az” ya do gunz*e ntomape m3ika go3’uç’k’orams. (AH-Lome) Babam, ineğin kuyruğu çok uzayınca “Dışkılarına değmesin” diye uzunca kıllarını alttan biraz kesiyor.

II. ADL har.f. Birine ait [dat.] bir şey [aps.] başka bir şeyin [lok.] üzerine değiyor. Na-eşapti gza hek’o okti t’u ki çxindi burgulis eman3’et’u. (AH-Lome) Çıktığım yol o kadar yokuştu ki burnum dizime değiyordu.

yapaği i. Yapağı. Yapak. İlkbaharda kırkılan koyun tüyü. T’araği yapaği ontalu şeni ixmarinen. (FN-Ç’anapet) Tarak yapağı taramak için kullanılır.

yara (AH) i. Yara. K’at’a yaraz isporto var-isven. (AH-Lome) Her yaraya ispirto sürülmez. Handğa dikişepe emizdat’ez. Ala doxtorik “Yaraz akinti giğun” ya do dikişepe var-emizdu. (AH-Lome) Bugün dikişlerim alınacaktı. Ama doktor “Yaranda akıntı var” diye dikişlerimi almadı. → pupuli

yara-bezi i. Yara bezi. Yaras ipti ilaconi pambuği motvi do hemora-şkule ik’ori. Vana yara-bezi goidi3xiren. (AH-Lome) Yaranı önce ilaçlı pamukla kapatıp öyle sar. Yoksa yara bezi kanlanır.

yardumi (AŞ) i. Yardım. Nak’k’u-ti yardumi oğodasen hik’k’u sevap’p’i ayen. (AŞ-Ortaalan) Ne kadar yardım edecekse o kadar sevap kazanır. → meşvela; f. [yardım ediyor] nuşvelams/ nuşvelay, nuşvels, nuşols, nuşolaps

yari (ÇM) i. Yâr. [< Far.] Sevgili. # Go3’oneri 3’ana miğurt’u zari / Zabuni vor ham3’o mak’nu nazari / Sk’ani şeni ovro 3’ana P’azari / Molapxedar sevdali yari-şk’imi (ÇM-Ğvant, S.A.) Geçen sene şanslıydım / Bu sene hastayım nazar değdi / Senin için (gerekirse) sekiz sene Pazar’da / Yatacağım (hapiste) sevgili yarım. → culi, gyuli; sevda, sevdali; s. ve i. oroperi, x’oroperi, x’oropeli

yarici i. Yarıcı. Xasanik nçayi-muşi o3’ilu şeni yaricis meçams. (PZ-Cigetore) Hasan çayını biçtirmek için [işi] yarıcıya veriyor. Ali Xasanişi yarici-muşi on. Xasani şk’ala içalişams. (PZ-Cigetore) Ali Hasan’ın yarıcısıdır. Hasan’la çalışıyor. Xasanik yaricepes nçayi-muşi o3’ilapams. (PZ-Cigetore) Hasan yarıcılara çayını biçtiriyor. Tekini çayi yarici komeçu. (AŞ-Ok’ordule) Tekin çayı yarıcıya verdi. Yaşari yarici içalişay. (AŞ-Ok’ordule) Yaşar yarıcı olarak çalışıyor. Amet’t’epe çayi yarici komeçu. (AŞ-Ortaalan) Ahmet’ler çayı yarıcıya verdi. Ali Pazari yarici içalişay. (AŞ-Ortaalan) Ali Pazar’da yarıcı olarak çalışıyor. Osmanik, kyoyiz na-uğun oxoriz yarici doxunams. (AH-Borğola) Osman, köydeki evine yarıcıyı oturtuyor (= yerleştiriyor).

yariye (AK) z. Yarıcıya. Fahrik mtxirepunape-muşi yariye meçaps. (AK-Döngelli) Fahri fındıklıklarını yarıya (= yarıcıya) veriyor.

yaselen → eiselay, eisels, eiselams, eiselaps

Yasini i. Yasin. [< Arp.] Kur’an surelerinden biri. Ali nana-muşi Yasini uzit’ay. Nana-muşi birden zabun-on. (ÇM-Ğvany) Ali annesine Yasin okuyor. Annesi çok hasta.

yastuği i. Yastık. Kemali k’oltuği p’ri doxeda yastuği ke3’iduy. (AŞ-Ok’ordule) Kemal koltuğa oturmadan yastığı altına koyuyor. Pencerez ncami get’axeri ren. Yastuği norçak’un. (AH-Lome) Pencerenin camı kırıktır. Yastık sıkıştırılmış. Pederik orz*oz doxedurt’aşa yastuği e3’idumerz. (FN-Ç’anapet) Babam iskemleye otururken altına yastık koyuyor. Ali-Rizas livoyi yastuğiz e3’uz*in. (AH-Lome) Ali-Rıza’nın tabancası yastığının altında duruyor. P’ap’ulik tude doxedut’aşi yastuği e3’idumers. (AH-Lome) Dedem yere otururken altına yastık koyuyor. Xasanik yastuği muş k’ele muitiraps. (ÇX-Makret) Hasan yastığı kendine doğru çekiyor. → ti-cedvaşe, ti-cejinaşe

ya-şi → ya^A-III

yaşik’i (AH ~ HP ÇX)(AK) i. Sandık. Yaşik’iz xe gek’limu şeni ar gek’limale mutu konoç’k’adi. (AH-Lome) Sandığa el tutmak için tutacak bir şey çakıver. Şuferik yaşik’i k’amiyonişi k’ap’ulaz gyok’orams. (AH-Lome) Şoför sandığı kamyonun arkasına bağlıyor. Nandidi-çkimik uşkirepeşi k’aepe yaşik’is dolot’k’omers. (AK-Döngelli) Babaannem elmaların iyilerini sandığa atıyor. → kon3oli; çebuk’i, çebuk’ina; senduği, sanduği; yaşik’i

yaşine (AŞ) i.s.-e. Yaşında. 35 yaşine iyasi aşk’va k’oçi ikçanen. (AŞ-Ok’ordule) 35 yaşında olunca artık adam beyazlıyor.

yataği (PZ)(AŞ-Ok’ordule)(ÇX) i. Yatak. Alik cek’u3xasi yatağişa mo3’uk’ap’ams. (PZ-Cigetore) Ali uyandığı zaman yataktan aniden kalkıyor. Xasanik ordo yatağis komeşk’ulun do dicinen. (PZ-Cigetore) Hasan erken yatağa giriyor da yatıyor. Nana-şk’imi yataği çarşafi eyorçay. (AŞ-Ok’ordule) Annem yatağa çarşaf seriyor. Xatice u3’vi do mç’eşay. Huy yataği pst’uresaum. İçodasi meft’are. (AŞ-Ok’ordule) Hatice’ye söyle de beklesin. Şimdi yatağı düzenliyorum. Bitince geleceğim. Yataği t’avli steri diyu. Nana-şk’imi him ntaluy. (AŞ-Ok’ordule) Yatak tahta gibi oldu. Annem onu dövüyor. Doğanik didi yataği odaz amvonç’aps. (ÇX-Makret) Doğan büyük yatağı odaya alıyor. → onciraşa; docinoni; cejinaşe, dojinaşe; dorçeli, dorçale; oncirale; oncire

yatanen (AH) øD har.f. Birinin veya bir şeyin üzerine (birinin vasıtasıyla) ışık geliyor. Berez yatanu. (AH-Lome) Çocuğun üzerine ışık geldi. ++ gyatanen

ya-ti (AH) bağ. Veya. Ya da. Babak dulya ikomt’aşi saat’i doli3’k’ams do dişkaz ya-ti ar kvaz yodumers do heşşo içalişams. (AH-Lome) Babam iş yaparken saatini çıkarıp bir ağacın veya bir taşın üzerine koyup öyle çalışıyor. Lazut’epe dido ixi baraşi ya mot’roxun, ya-ti dolipinen. (AH-Lome) Mısırlar çok rüzgâr estiği zaman ya kırılıveriyor, ya da yere seriliyor.

yat’ap’en (FN-Ç’anapet) AD har.f. Bir şeyin üzerine [dat.] su [aps.] damlıyor. Na-mç’ari-dort’un kart’alepez 3’k’ari yat’ap’u do kok’iç’abu. (FN-Ç’anapet) Yazdığım kâğıtların üzerine su damladı ve birbirine yapıştı. → ya3’ap’en

yat’en (FN ~ AH) AD har.f. [fb. {e-}; şm.3.tek.ö.1.dat.tü. emat’en] Katı cisim [aps.] birinin [dat.] üzerine düşüyor. T’ora nca yat’u do nizu. (FN-Ç’enneti) Az kalsın ağaç onun üzerine düşerdi ve o ezilirdi. T’ora, sigara pşumt’itşa, baba kemat’ez. (FN-Ç’enneti) Az kalsın sigara içerken baba bizi görürdü (= o anda orada bulundu/ üzerimize geldi). M3xuli tis egat’anen. (FN-Sumla) Armut başınıza düşecek. Tiz m3xuli kegat’enan. (AH-Lome) Armut başınıza düşer. Ha nca k’oçiz yat’azna k’oçi dozims. (AH-Lome) Bu ağaç insanın üstüne düşerse insanı ezer. → goyat’en, eyat’en; eyantxen, yantxen

yat’i/ yat’t’i (PZ ~ AŞ) ü. Bakalım. Ar resimi-ti ma komegincğona. Şk’imi ocaği on. Ma nam vore ? Yat’i miçinare-i ? (PZ-Cigetore) Bir resim de ben sana göndereyim. Benim ailemdir. Ben hangisiyim ? Bakalım, beni tanıyacak mısın ? Ham dulya şk’imebura vikum. Yat’i iyasen-i ? (ÇM-Ğvant) Bu işi kendi yöntemimle (= düşüncemle/ bulduğum çözümle) yapıyorum. Bakalım olacak mı ? # Dolink’oray do ali / 3’ikvaşi k’iravat’i / Ç’andra-ti maziranen / Mi ayoropen yat’i. (ÇM-Ğvant, anonim) Bağladı da boynuna / İpekten kravatı / Düğün de göreceğiz / Bakalım kimi seviyor. Yat’t’i gaxenassen-i ? (AŞ-Ortaalan) Bakalım, yapabilecek misin ? Yat’t’i moxtasen-i ? (AŞ-Ortaalan) Bakalım, gelecek mi ?

yat’oni (PZ ~ AŞ-Ok’ordule), yat’t’oni (AŞ-Ortaalan) i. I. (PZ-Apso) İnce uzun ağaç. Baba-şk’imi ğuni cedumu şeni ncaşe ncas yat’oni gondums. (PZ-Apso) Babam arı kovanı koymak için ağaçtan ağaca ince uzun odun geçiriyor.

II. (PZ-Cigetore) Çamaşır vs asmak için kullanılan uzunca sırık. Çamaşır sırığı. Şeyepe-şk’imi yat’onis cebun. Ce3’i do komomiği. (PZ-Cigetore) Elbiselerim çamaşır sırığındadır. Çöz de bana getir.

III. (ÇM) 1. Kesilmiş yontulmamış ağaç. Ali monk’a yat’onepe mandreşa var-gamvağinen. (ÇM-Ğvant) Ali ağır kalasları ahırdan çıkaramıyor. Alişi yat’onepe mandreşa ok’oşk’ora şuk’ule gamvağinen (= gamvağen). (ÇM-Ğvant) Ali’nin kalasları ahırdan bölerek çıkarılıyor. Himu monk’a yat’oni va-nuşven do var-eyazden. O ağır ağacı yardım etmediği için kaldıramıyor. Ç’edu sift’eri avla na-gvonunbun yat’oni celvoxunay. (ÇM-Ğvant) Ç’edu atmacayı kapı önündeki daha önceden konmuş ağaca oturtuyor. Yat’oni monk’anoba goyodvasi dolindra3’en. (ÇM-Ğvant) Ağaca ağırlık koydun mu, eğiliyor. Mturi yat’oni mendrik’uy. (ÇM-Ğvant) Kar ağacı büküyor. Ali berepe yat’oni moyuduy. Ogzalay. (ÇM-Ğvant) Ali gençlerin omzuna ağacı yükleyip gönderiyor. Ali didi yat’oni moyiduy. İgzalay. (ÇM-Ğvant) Ali büyük ağacı omuzlayıp gidiyor. 2. Kütük. Ali dişk’alepe yat’oni jindo cok’vatay. (ÇM-Ğvant) Ali odunları kütüğün üstünde kesiyor. → gvarcali; çutuği, kyutuği; cirek’i/ ciyek’i

IV. (AŞ-Ok’ordule) Kesilmemiş ya da kesilmesi güç ağaç.

V. (AŞ-Ortaalan) Büyükçe kütük. Ağacın şekil verilmiş büyük kütlesi. Cuma, yat’t’oni st’eri mo-goyomandver. (AŞ-Ortaalan) Kardeş, büyük bir ağaç bloku gibi üstüme uzanma.

yavri (AH) i. Hayvan yavrusu. Mşkirdonik axiriz yuva vu-doren. Otxo tane yavri gyuxen. (AH-Lome) Kırlangıç ahıra yuva yapmış. İçinde dört tane yavrusu var. → monta^II; motali

♦ [dey. yavri meçams : (Arı) oğul veriyor.] Ar k’arvanik bazi 3’anaz jur yavri meçams. (AH-Lome) Bir kovan bazı senede iki yavru verir. → naşk’ums/ naşk’uy^II

Yaxudi i. Yahudi. İsrailiz na-skidun k’oçepeşi didope Yaxudi ren. (AH-Borğola) İsrail’de yaşayan insanların çoğu Yahudidir.

yayiluğe (AH-Lome) z. Yarıcılık anlaşmasıyla. Ürününü yarı yarıya paylaşmak üzere. Nuranik yayiluğe çayi 3’iloms do bere ok’itxapams. (AH-Lome) Nuran yarılığa çay toplayıp çocuk okutuyor. → gverdi-menç’inuşa; ugverdela

yazden → eizden

yazi i. Yaz mevsimi. Yazi moxt’asi ndğalepe igunz*anen. (PZ-Cigetore) Yaz gelince günler uzuyor. Yazişi ndğalepe gunz*e iyen. K’işi moxt’asi ndğalepe dimk’ulanen. (PZ-Cigetore) Yaz günleri uzun olur. Kış gelince günler kısalıyor. Mondo yazi komoxt’u. Mşk’velape gaminç’aren. (PZ-Cigetore) Sanırım, yaz geldi. Fidanlar tomurcuklanıyor. Ali k’apçape yazi oşk’omu şeni mcumeri oyondrinay. (ÇM-Ğvant) Ali hamsileri yazın yemek için salamurada bekletiyor. Yazi ndğalepe gunze iyen. K’işi moxt’asi ndğalepe imk’ulanen. (AŞ-Ortaalan) Yaz günleri uzun oluyor. Kış gelince günler kısalıyor. K’işi ndğalepe mk’ule iyen. Yazi moxt’asi ndğalepe igunzanen. (AŞ-Ortaalan) Kış günleri kısa oluyor. Yaz gelince günler uzuyor. K’işişi ndğalepe 3’ut’a iyen. Yazi moxtayiz ndğalepe irden. (FN-Ç’anapet) Kış günleri kısa oluyor. Yaz gelince günler uzuyor. Yazişi ndğalepe didi iyen. K’işi moxtayiz ndğalepe i3’ut’anen. (FN-Ç’anapet) Yaz günleri uzun oluyor. Kış gelince günler kısalıyor. Hilmi yazi moxtayiz kyoyişa eşilams. (FN-Sumla) Hilmi yaz gelince (bir zorunluluk karşısında veya alışkanlıkla) köye çıkıyor. 3’k’ai-çkuni k’işiz k’ayi gyulun do yaziz dak’linen. (FN-Sumla) Bizim suyumuz kışın iyi akar ama yazın eksilir. # Yoyi nana xolo komoxtu yazi / Noderepe ivasen bazi bazi / Kimik yazma kimik moytvasen k’azi / Pukurasen duzluği dadi-çkimi. (FN, Anonim) Of anne of yine geldi yaz mevsimi / İmeceler olacak ara sıra / Kimi yazma ile kimi k’azi ile başını örtür / Çiçek açacak düzlük, teyzem. Yaziş ortaz omuri steri xoşşak’ali mtu. (AH-Lome) Yaz ortasında erik gibi dolu yağdı. P’ap’uliz dido ini aven. Yazis-ti jur yorğan eitumers do incirs. (AH-Lome) Dedem çok üşüyor. Yazın da iki yorgan örtüp yatıyor. Yazişi ndğalepe dido gunz*e iven. (AH-Lome) Yaz günleri çok uzun olur. On3xones na-gyosvari orepe yazişa var-geiğana mtugik ar teği var-dut’alams. İri-xolo gexorums. (AH-Lome) Çatıya dizdiğin kabakları yaza kadar indirmezsen fare bir tane bile bırakmaz. Hepsini kemirir. Yazi moxtaşi ğali xogeskirun. (AK-Döngelli) Yaz gelince dere kuruyor. Yazi moxtaşi ğali xogyoxomun. (AK-Döngelli) Yaz gelince dere kuruyor. Yazi moxtaşi ğalişi 3’k’ari xomeskirun. (AK-Döngelli) Yaz gelince dere kuruyor. Go3’oneri yazis na-t’u çxvopa var-gumoç’k’ondun. (AK-Döngelli) Geçen sebeki yazda olan sıcak havayı unutmuyorum. → t’u3ora (ÇM); mçxvapora (AH-Borğola)

yazi-saat’i (PZ) i. Yaz saati. Ham 3’ana t’axva-tutaşi eçi-do-vit’o-ar ndğas yazi-saat’işi k’işi-saat’işa kogolaft’it. (PZ-Cigetore) Bu yıl Ekim 31’inde yaz saatinden kış saatine geçtik.

yazma^[1](AŞ-Ok’ordule) i. Doğal gübrelerin genel adı. K’oyini k’opyaşi yazma çayi var-ek’ibğen. (AŞ-Ok’ordule) Koyun dışkısının gübresi çaya dökülmez. → mgvana; çemre; [inek dışkısı] puşk’undi vs; [keçi ve koyun dışkısı] k’opya vs; [tavuk dışkısı] 3’int’ili vs

yazma^[2](FN ~ AH)(AK) i. [çoğ. yazmape] Yazma yemeni. Kadın başörtüsü. Bozok yazmaş kenari 3’opxums. (FN-Sumla) Kız yazma yemeninin kenarını işliyor, süslüyor. # Yoyi nana xolo komoxtu yazi / Noderepe ivasen bazi bazi / Kimik yazma kimik moytvasen k’azi / Pukurasen duzluği dadi-çkimi. (FN ~ AH, Anonim) Of anne of yine geldi yaz mevsimi / İmeceler olacak ara sıra / Kimi yazma ile kimi k’azi ile başını örtür / Çiçek açacak düzlük, teyzem. Xes na-uğun yazma oxoxupups. (AK-Döngelli) Elindeki yazmayı büzüyor. Oxoxupineri yazma mot muitumer ? (AK-Döngelli) Büzüşmüş yazmayı neden örtüyorsun ? Ayşek yazma-muşis oya gudumers. (AK-Döngelli) Ayşe yazmasına oya işliyor (= yazmasının etrafına oya koyuyor). Tronis mujak’ideri yazma ç’it’a ç’it’a doskirun. (AK-Döngelli) İskemlenin üzerine asılı duran yazma yavaş yavaş kuruyor. → mandili; dudi-motvala; ti-cetvale; ti-gotvala; fot’a^II; xase

yazuği s. Yazık. He ç’uburişi one-onepe bagenis mot ixmar ! Çkva soti dixmarare. Yazuği ren. (AH-Borğola) O kestane ona-onlarını ahırda (= inşasında) kullanma ! Başka yerde kullanırsın. Yazıktır.

yazums (PZ-Apso)(AH) EA har.f. [emp.şm.1.tek. p’azum] (Ağacı) yontuyor. Baba-şk’imik nca yazums. (PZ-Apso) Babam ağaç yontuyor. P’ap’ulik bageni şeni nca yazums. (AH-Lome) Dedem dağ evi için ağaç yontuyor. Na-yazu masari ğoberiz nodumers. (AH-Borğola) Yonttuğu kazığı çepere dayıyor. Xamite didi nca mot-yazum. Nuk’u mabğasen. (AH-Borğola) Bıçakla büyük ağacı yontma. Ağzı körelecek. Xop’eşi dokaçale yazumt’aşi “K’ai ixmarinas” ya do m3ika menevili vare. (AH-Borğola) Küreğin sapını yontarken “İyi kullanılsın” diye biraz kavisli yapacaksın. → p’azums, azums/ azuy, x’azums/ x’azups; 3xont’ums^II

ya3’ap’en (FN ~ HP ÇX) AD har.f. Bir şeyin üzerine [dat.] su [aps.] damlıyor. Na-mç’ari-dort’un kart’alepez 3’k’ari ya3’ap’u do kok’iç’abu. (FN-Ç’anapet) Yazdığım kâğıtların üzerine su damladı ve birbirine yapıştı. → yat’ap’en

ye- (HP ~ ÇX)(AK) fb. [vuayel önünde y-][Sırf (AK) va-, vo-, ma-, ga-, mo-, go- önünde i-] → e-

I. Düşey doğrultuyla aşağıdan üste. (Ör. yulun)

II. Bir şeyin üstünde. Bir şeyin üstüne. (Ör. yodumers, yodvars)

III. [işlevi belli değil] (Ör. yeç’oups, yeç’opups)

yeç’k’irups (AK)(ÇX)EA/EAL har.f. Kökünden biçiyor. Aşek nca dixaşen yeç’k’irups. (AK-Döngelli) Ayşe ağacı yerden beri biçiyor. → eşk’orums/ eşk’oruy, eç’k’orums, eç’k’irums/ eç’k’irups

yeç’opups/ yeç’oups (HP)(AK), yeç’opups (ÇX) EA har.f. Satın alıyor. Noğayen ğap’i yep’ç’opi. (ÇX-Makret) Çarşıdan boya aldım. P’ap’uli-çkimi 3’u3’upaten abdesi yeç’o(p)ups. (AK-Döngelli) Dedem ibrik ile abdest alıyor. Princi yep’ç’opi. Ama dido kva unt’alun. (AK-Döngelli) Pirinç aldım. Ama içine çok taş karışmış. → iyindams, iyindrams/ iyindray; eç’opums/ eç’opuy/ eç’ç’opuy, eç’opums/ eç’opups

♦ f.-i. yeç’opumu (ÇX-Çxalazeni), yeç’opinu (ÇX-Makret) : Satın alma. Çarşişen cumu yeç’opumu kagomoç’k’ondes. Ç’umen xolo oxtimu minon. (ÇX-Çxalazeni, TM) Çarşıdan tuz almayı unuttutk. Yarın tekrar gitmem gerekiyor (= gitmek istiyorum). X’iniz abdezi yeç’opinu dido p’at’i en. (ÇX-Makret) Soğukta abdest almak çok zordur.

+ yuç’opaps (HP ~ ÇX), yuç’opups (AK) EDA har.f. Biri için [dat.] satın alıyor. K’omşi-çkimiyen lobiyaşi ç’k’emi yevuç’opi. (ÇX-Makret) Komşudan fasulye tohumu aldım. Berek nandidi-muşis oç’k’omale yuç’operen do numers. (AK-Döngelli) Çocuk babaannesine yiyecek almış da götürüyor.

+ yoç’opinapams/ yoç’opinapaps (HP ~ ÇX), yoç’opinapaps/ yeç’opinapaps (AK) EDA ett.f. Satın aldırıyor. Nuranik komoliz uğun-i var-uğun-i ya do çkar var-k’itxoms. Muntxa unon yoç’opinapams. (AH-Lome) Nuran kocasına “Var mı ? Yok mu ?” diye hiç sormaz. Ne isterse satın aldırır. Fadimek kimoci-muşişa kuvali nandumers do yeç’opinapaps (= yoç’opinapaps). (AK-Döngelli) Fadime kocasına ekmek ısmarlıyarak satın aldırıyor.

yedgitun (AK)(ÇX) Aø har.f. Kalkıyor. Xasani bere k’at’a ç’umani mani yedgitun. (ÇX-Çxalazeni, TM) Hasan’ın oğlu her sabah erken kalkıyor. → edgitun; moiselams/ moiselay; eisels, eiselams, eiselaps; + yodginaps

yegeni (AH ~ ÇX) i. Yeğen. Ekremik yegeni-muşi şeni bozo-skani gak’vans. (AH-Lome) Ekrem yeğenine senin kızını istiyor. → yeğeni; alimse, animse

yeğeni (PZ ~ AŞ) i. Yeğen. Xasani yeğeni-şk’imi on. (PZ-Cigetore) Hasan yeğenimdir. Yeğeni ! Ar ntxiri ç’epxe cek’vati. Komomiği. (AŞ-Ok’ordule) Yeğen ! Bir fındık çubuğu kes. Bana getir. → alimse, animse; yegeni

yeine (PZ) z. Hemen. Xasanis na-var-eluvelasen ar mutxa devu3’vik’o yeine dimtinen. (PZ-Cigetore) Hasan’ın işine gelmeyecek bir şey desem hemen dikleşiyor. → hamani; yekten; haman, hemen

yekankups EA har.f. Sıkıştırılmış şeyi [aps.] ayrıştırarak ya da seyrelterek havalandırıyor. Nanak xarmani yekankups. (AK-Döngelli) Annem harmanı seyrelterek havalandırıyor. → kankups; ≠ ekankuy/ ekankums

yekten (FN-Ç’anapet) z. Hemen. [muhtemelen < Far. + Tür.] Upite şuveyi şeyi unaxu dodvayiz jur ndğaz doloxe yekten imt’k’oren. (FN-Ç’anapet) Terle ıslanmış eşyayı yıkanmamış halde bırakırsan iki gün içinde hemen küflenir. Bere a m3ika nena iyayiz yekten gok’un3xun. (FN-Ç’anapet) Çocuk biraz ses gelince hemen uyanıyor. Ameti k’ala isinapamt’aşa a mutxa var-marçilayiz yekten nena mek’vatums. (FN-Ç’anapet) Ahmet ile konuşurken bir şey işine gelmeyince hemen konuşmayı kesiyor. Mamut’ik soti mutu az*iyasen yekten şut’onumz. (FN-Ç’anapet) Mahmut nerde neyi görürse hemen elleyip karıştırıyor. Nandidiz mutu meçare yekten gak’ayiben. (FN-Ç’anapet) Nineme ne verirsen [ona verdiğin şey] hemen kayboluyor. Nanaşi ngeni çkar var-ikaçen. Omcvinaleşi goberepe-ti moyilamz do yekten oxorişa komulun. (FN-Ç’anapet) Annemin buzaği hiç tutulmuyor. Otlakların çeperlerini de aşıp hemen eve gelir. Tutxu ruzaz ini yekten goşolamz. (FN-Ç’anapet) İnce cekete soguk hemen geçiyor. Fadimez Ferdi dido aoropen. Ferdik “Hayde” ya u3’vayiz yekten noumz. (FN-Ç’anapet) Fatma Ferdiyi çok seviyor. Ferdi “Gel” dediğinde hemen ona varıyor. Cuma-çkimişi 3’ut’eli biç’ik berepez xez na-okaçunan obiralepe yekten go3’uğamz. (FN-Ç’anapet) Kardeşimin küçük oğlu çocukların elinde duran oyuncakları hemen zorla alıyor. Coğorik gale a m3ika nipuşonayiz yekten lalumz. (FN-Ç’anapet) Köpek dışarıda biraz hışıltı olunca hemen havlıyor. → yeine; hamani, haman, hemen

yelani (PZ) i. Yalan. Xasanis yelani peği var-axap’arinen. Hamani ucepe namç’itanen. (PZ-Cigetore) Hasan pek yalan konuşamıyor. Hemen kulakları kızarıyor (= kırmızılaşıyor). → xilafi^I; m3udi

yema (PZ ~ AŞ) i. Öğle. Öğle vakti. Çemali yema şuk’ule moxt’asere. (PZ-Apso) Kemal öğledenden sonra gelecek. Aydini do Cemali p’i yemas moxt’anen. (PZ-Cigetore) Aydın ile Cemal öğleden önce gelecekler. Amedi şk’ala Kemali livadişa molva-nişi viyondram. Mondo yemaşa m3ika ogine moxt’anen. (PZ-Cigetore) Ahmet ile Kemal’in bahçeden gelmelerini bekliyorum. Her halde öğleden az önce gelecekler. Mcora yema şuk’u gamvogzay. (ÇM-Ğvant) Güneş öğlende kızgın oluyor. Yema şuk’ule si giyondram. (ÇM-Ğvant) Öğleden beri seni bekliyorum. Yalçini yema şuk’ule moxt’asen. (AŞ-Ok’ordule) Yalçın öğleden sonra gelecek. Amet’t’i yema şuk’k’ule moxt’asen. (AŞ-Ortaalan) Ahmet öğleden sonra gelecek. Handğa yema k’vali do cari kçare. (AŞ-Ortaalan) Bugün öğleyin sana peynir ve ekmek yedireceğim. → ovle; ondğe, ondğeri

yemaneri (PZ ~ AŞ) s. Öğlenki. Çemali yemaneyi cayi şuk’ule moxt’asere. (PZ-Apso) Kemal öğlen yemeğini yedikten sonra gelecek. Yemaneri cari hak pşk’omaten. (PZ-Cigetore) Öğlen yemeğini burada yiyeceğiz. Yemaneri cari tamli tudendo mizun. (ÇM-Ğvant) Öğle yemeğim çalının altında saklı duruyor. Ayşe hako huy golaxt’u. Mç’eşi na-on bere-muşi yemaneri oşk’omale nuğay. (ÇM-Ğvant) Ayşe şimdi buradan geçti. Çoban olan çocuğuna öğlen yemeği götürüyor. → ondğeneri

yemç’k’ups (HP ~ ÇX)(AK) EA har.f. Yarayı [aps.] deşiyor. → ençxik’uy; emç’k’ums/ emç’k’ups

+ yumç’k’aps EDA har.f. Birinin [dat.] yarasını [aps.] deşiyor. Zerak mota-muşişi pupuli yumç’k’aps do txomuri gamoçkumers. (AK-Döngelli) Zehra torununun yarasını deşiyor da irini çıkartıyor.

yemeği i. Yemek. Nana-şk’imik na-cibu yemeği ik’onams. (PZ-Apso) Annem pişirdiği [ve artık pişmiş olduğu bilinen] yemeğin tadına bakıyor. Yemeğis mcumu m3ika ayu. Ar m3ika ç’k’va mcumu uk’oren. (PZ-Cigetore) Yemeğin tuzu az oldu. Biraz daha tuz gerekiyor. Yemeği do3adi. Ncumu kuğun-i ? (AŞ-Ortaalan) Yemeğin tadına bak. Tuzu var mı ? Ç’uk’k’ali daçxuri k’oşk’advi. Yemeği ordo icibasen. (AŞ-Ortaalan) Kazanı ateşin ortasına yerleştir. Yemek erken pişecek. → oşk’omale^I-2; cari^II, gyari/ gyayi/ gyai

yemi i. Yem. Anç’esi ar 3’ulu yemi komemibi. (AŞ-Ok’ordule) Kancama küçük bir yem tak.

yemluği i. Yemlik. Nanak ngeniz uşkuri yemluğiz go3’uç’k’orams. (AH-Lome) Annem danaya elmayı yemliğine doğrayıp veriyor. → oşk’omoni^II

-yen (ÇX-Makret) [ablatif göstergesi] -den/ -dan/ -ten/ -tan. Noğayen ğap’i yep’ç’opi. (ÇX-Makret) Çarşıdan boya aldım. Nisa xarmelayen doçitu. (ÇX-Makret) Gelin hastalıktan kurtuldu. → -şen^[1]

yen → ren

yenge i. Yenge. (*) Birinin amcasının, dayısının veya kardeşinin karısı. Yenge-şk’imi dido xazi na-mayen şeni minci t’ağanuy. (AŞ-Ortaalan) Yengem [tavalanmış çökeleği] çok sevdiğim için çökelek tavalıyor. Emica-çkimişi oxorca ma “yenge” maven. (AH-Lome) Amcamın karısı benim “yengem” olur. İşoni oxoyi m3ika molam3’k’upaneri ren. Aşe-yengek ndğaleri-ti tez nun3’ams. (AH-Lome) Yan komşu ev biraz karanlıkçadır. Ayşe yenge gündüz de ışık yakıyor. [(*) Türkçe dışındaki dillerde “kardeşinin karısı” ile “amcası veya dayısının karısı” ayrı kelime grubu ile ifade edilir. Lazca-Türkçe iki dilli olan Lazlar, arada bir Türkçe “yenge” kelimesini olduğu gibi çekip kullanıyor olabilirler.] → anlamına göre juma-şk’imişi oxorza, jumadi-şk’imişi oxorza, cuma-çkimişi oxorca, emica-skanişi oxorca vs vs

yengi (AŞ) s.-z. ve i. Yeni. → ağani, ağne. I. s. Bozomota-şk’imi yengi dolokunaşe ebuç’ç’opare. (AŞ-Ok’ordule) Kızıma yeni giysiler alacağım. Yengi porça kevuç’opam. Doşavuy. Komulun. (AŞ-Ok’ordule) Yeni giysi ona alıyorum. Kirletiyor. Geliyor. Cuma-şk’imi yengi araba-muşi moçinapay. (AŞ-Ortaalan) Kardeşim yeni arabasını bana tanıtıyor. Cuma-şk’imi yengi izirasen şeni yuzuği-muşi guşiru. (AŞ-Ortaalan) Kardeşim yeni görünecek diye yüzüğünün etrafını aşıttı.

II. z. Çamuri mot-elemissum. Xura yengi bimboni. (AŞ-Ortaalan) Çamur bana sürme. Yeni banyo yaptım. Yengi na-ep’ç’opi pontuli ordoşe cikçandu. (AŞ-Ortaalan) Yeni aldığım pantolon kısa zamanda (= erkenden) ağardı (= soldu). Yengi na-ep’ç’opi pontuli var-ipelen. Ordoşe dikçanu. (AŞ-Ortaalan) Yeni aldığım pantolon yaramıyor. Erkenden beyazladı. Yengi na-gamaxt’u telefoni eboç’opinare. Si-ti eyoç’opinapare-i ? (AŞ-Ortaalan) Yeni çıkan telefonu aldıracağım. Sen de aldıracak mısın ? Yaşari yengi na-eç’ç’opu post’ali çamuri dvoxuy. (AŞ-Ortaalan) Yaşar yeni aldığı ayakkabıyı çamura gömüyor (= batırıyor). Yengi na-dirinu bere 3’ari k’atineri mca cubare. (AŞ-Ortaalan) Yeni doğmuş çocuğa su katılmış süt vereceksin.

III. i. Yenisi. Çebapi-şişi var-einç’asen. Yengi-muşi keç’opi do komoği. (AŞ-Ok’ordule) Kebap şişleri yetmeyecek. Yenisini al da getir.

yepsips (HP ~ ÇX) Eø har.f. Düşey doğrultuyla yukarı doğru işiyor. → epsams, epsuy/ epsums, epsims/ epsips

yepun (HP ~ ÇX)(AK) Aø har.f. Ateşte konan sıvı [aps.] taşıyor. Fadimek “Pekmezi var-yepas” ya do daçxeri gu3’oskirinaps. (AK-Döngelli) Fadime “Pekmez taşmasın” diye ateşin altındaki alevi hafifletmek için közü dağıtarak söndürüyor. → empun^I; epun^I; epums^I

yeri^[1]/ yeyi/ yei i. [çoğ. yerepe/ yeepe] Yer. Na-pxer yerişa Xasani memanç’en do uci dolomizit’ay. (AŞ-Ok’ordule) Oturduğum yere Hasan yanaşıp kulağımın içine söylüyor. Ç’umani na-vidaten yerişa a kartpost’ali kovut’oçaten. (AŞ-Ok’ordule) Yarın gideceğimiz yerden bir kartpostal atarız. Mutuk’ore ort’t’ay him yeri va-naşk’vare. (AŞ-Ortaalan) Her ne olursa olsun orayı bırakmayacaksın. Na-mcay yeri xolo 3’ari e3’agutun. (AŞ-Ortaalan) Yattığım yerin altında gene su birikiyor. A k’uzi 3’ari yeri cişk’idu. (AŞ-Ortaalan) Bir kaşık suda (= çok az suyu olan yerde) boğuldu. Cumadik ğoma na-ek’vatu ncalepe handğa gzaşi jilendo ar yeriz ok’odumerz. (FN-Ç’anapet) Amcam dün kestiği ağaçları bugün yolun üstündeki bir yerde yan yana koyuyor. Mtutik motalepe-muşi mitik na-va-z*iyasen yeriz meşot’k’obinams. (FN-Ç’enneti) Ayı yavrularını kimsenin görmeyeceği yerde saklıyor. Mşkvelape na-doborgi yeriz orgun. (FN-Sumla) Kızılağaçlar diktiğim yerde dikilidir. Ç’umanişe na-bidaten yerişen mzuğa iz*iren. (FN ~ AH-Lome) Yarın gideceğimiz yerden deniz görünüyor. Tok’i na-meç’k’odasen yeyiz ok’op’k’orum do mebum3xvam. (AH-Lome) İpi koptuğu yerden birbirine bağlayıp ekliyorum. Babak çayi na-dolodu yeepe oxi3’onaz ya do k’et’i gyo3onams. (AH-Lome) Babam çay ektiği yerler anlaşılsın diye üzerine çubuk dikiyor. Xort’umi mendrik’aşi t’k’va3ineri yerişen 3’kari ibzit’ilen. (AH-Lome) Hortumu bükersen patlak yerinden su fışkırıyor. Babak orz*oz gestikeri yeepe msucite geşums. (AH-Lome) Babam sandalyenin yırtık yerlerini sarmaşıkla örüyor. Nepali k’iyanaz so eloç’abun ? Ma xaretaz yeyi-muşi zoyila maz*iren. (AH-Lome) Nepal ülkesi dünyanın neresindedir ? Ben haritada onun yerini (= onun nerede bulunduğunu) zor bulabiliyorum. Ustak duvariz na-ç’k’odu yeepez ç’anç’axi not’a3ams. (AH-Lome) Usta duvardaki çatlakları çamurla sıvıyor. Nanak ont’uleşi k’ayi na-ren yeepeşi luz go3’ilams. Xizani yeepeşi lu kyokişen eç’k’orums. (AH-Lome) Annem tarlanın iyi yerlerindeki lahanaların yapraklarını topluyor. Kötü yerdeki lahanaları kökten kesiyor. K’at’a yeriz komoloba var-ixenen. (AH, atasözü, K.A.) Her yerde dayılık yapılmaz. M3xuli mteli yeris obğun. (HP ~ ÇX) Armut bütün yere dökülmüş halde duruyor. Gza xogomdini do na-vidamint’u yerişa var-mimalu. (AK-Döngelli) Yolumu kaybettim ve gideceğim yere ulaşamadım. Berek eşo xoronaps ki na-dgin yeris z*anz*alaps. (AK-Döngelli) Çocuk öyle horon oynuyor ki durduğu yerde titriyor (= sallanıyor, kendi kendini sarsıyor). Tena yeris kododvi. (ÇX-Çxalazeni, TM) Işıklı yere koy. → sva, msva^[3]; so-^II

yeri^[2] (ÇM ~ AŞ) s.-e. 1. Harita [aps.] üzerinde. İsmaili xarita yeri^[2] na-dirinu yeri^[1] o3’iray. (ÇM-Ğvant) İsmail haritada doğduğu yeri gösteriyor. İsmaili xarita yeri^[2] na-dirinu yeri^[1] no3’iray. (AŞ-Ok’ordule, Ortaalan) İsmail haritada doğduğu yeri gösteriyor. 2. (Neresi olduğu kesin bilinmeyen bir yer)-de/ -da. Para oda yeri ek’emilu. Hey mizun-i ? Ar ko3’edi. (AŞ-Ok’ordule) Parayi odada düşürmüşüm. Orada mı ? Bir bak. Bere iday. Kva yeri goyozgvay. (AŞ-Ok’ordule) Çocuk gitsin. Taşın oraya üstüne sıçsın. [Muhtemelen < yeri^[1]. ÇM-AŞ diyalektlerinde kaybolan lokatif ekinin yerini kısmen alan yeni bir son-edat oluşmuş.]

yerleşuği s. Yerleşik. Art’aşeniz yerleşuği Kyurtepe renan. Ala Arkabiz çkar Kyurti va-ren. (AH-Lome) Ardeşen’de yerleşik Kürtler var. Ama Arhavi’de hiç Kürt yok. 

yerli s. ve i. Yerli. # E verane K’ek’eti/ Diyi hakoni yerli/ Soti soti va-vulur/ Temelli vor temelli. (ÇM, bir atma türkü) Hey gidi K’ek’eti/ Oldun buranın yerlisi/ Hiçbir yere bir yere gitmiyorum/ Temelli buralıyım temelli.

yesvarups (AK) EA har.f. Üst üste diziyor. Mustafak mtxirişi t’urvape yesvarups. (AK-Döngelli) Mustafa fındık çuvallarını üst üste diziyor. Ayşek çxeri tabağepe yesvarups. (AK-Döngelli) Ayşe yıkanmış tabakları üst üste diziyor. → eyosvarams/ eyosvaray, yosvarams/ yosvaraps; cosvarams/ cosvaray, gyosvarams/ gyosvaraps

yeşili s. Yeşil. M3xuli var-moinç’u. Yeşili ren. (FN-Ç’anapet) Armut olgunlaşmadı. Yeşildir.

yeşkurdun/ eşkurdun (HP), yeşkurdun (AK)(ÇX) Aø har.f. Bir anlık korku duyuyor. Ürküyor. A m3ika sersi şignu-i bere yeşkurdun. (AK-Döngelli) Biraz ses duyunca çocuk ürküyor. → putxun^[1]; eputxun^[1]; domk’utun; eyamk’uten; mk’utun; yamk’utinen; emk’utun/ emk’utums

yevana (PZ-Cigetore) bağ. Yoksa. Ham nçayepe keyopatxit. Yevana iç’vasen. (PZ-Cigetore) Şu çayları havalandırın. Yoksa yanacak. Hişo mot-it’ur. Yevana delegit’are. (PZ-Cigetore) Öyle deme. Yoksa senin hakkında şikâyet edeceğim. Si var-gişk’ut’u ham lak’irde. Ho-i ? Oçi var-gişk’ut’u ham lak’irde. Yevana ma-ti var-gi3’vik’o-i ? (PZ-Cigetore) Sen bilmiyordun bu kelimeyi. Öyle mi ? Madem ki bilmiyordun bu kelimeyi. Yoksa ben de demesem miydim ? Alis u3’vit do hekelendo k’o3’oxt’as. Yevana dudis pi3ari kogoyolasen. (PZ-Cigetore) Ali’ye söyleyin de ordan çekilsin. Yoksa başına tahta düşecek. → vana; vanatina; soti^V-1

yevmiyeci i. Yevmiyeci. [< Arp. + Türkçe] Gündelikçi. Yevmiyecepez ar ndğaz para var-meçana iri-xolo edgitun. (AH-Lome) Yevmiyecilere bir gün para vermezsen hepsi ayaklanır.

yexak’arups (HP ~ ÇX)(AK) EA har.f. Bir yerin üzerindeki bir şeyi [aps.] kazıyarak alıyor. Pucik xodoz*gveren. Osmanik bergiten yexak’arups do xop’eten istomers. (AK-Döngeli) İnek sıçmış. Osman kazma ile kazıyor da kürekle atıyor. → exak’arums/ exak’aruy/ exak’arups

yext- → yulun

yezdips (HP ~ ÇX)(AK) EA har.f. → ezdums/ ezduy, ezdims, ezdips; ek’azdums/ ek’azduy; e3’azdims; i3’ozdips. I. (HP ~ ÇX) Kaldırıyor. Bağuen nacaki hayebzdi. (ÇX-Makret) Ambardan baltayı aldım

♦ yet. yemazden, yegazden, yazden vs : Kaldırabiliyor. Ramazanik ek’o didi kvayepe raxat’i raxat’i yezdips ki. Man ar teği bile var-yemazden. (ÇX-Çxalazeni, TM) Ramazan o kadar büyük taşlar rahat rahat kaldırıyor ki. Ben bir tanesini bile kaldıramam.

II. (AK) 1. Kaldırıyor. Sanduğişen fork’a yebzdaminon ya do bodups. (AK-Döngelli) Sandıktan elbiseyi alacağım diye karmakarışık ediyor da öyle arıyor. K’ulanik k’alati kezdu do nana-muşis mok’idaps. (*)(AK-Döngelli) Kız sepeti aldı da annesinin sırtına veriyor. [(*) Olumluluk başekli olunca /y/ fonemi telâffuz edilmeyip kezdu vs şeklini alır.] 2. Birini arabaya alıyor. Xasanik Timuri-ti yezdu do araba came k’ele gilix’onups. (AK-Döngelli) Hasan Timur’u da alarak arabayı aşağıda bulunan camiye doğru sürdü. 3. (Aptest) alıyor. Abdesti yezdasinon şeni porçaşi xe ilinz*ik’ups. (AK-Döngelli) Aptes alacağı için gömleğinin kolunu kıvırıyor.

♦ f.-i. (AK) yezdimu : 1. Kaldırma. 2. Arabaya alma. 3. (Aptest) alma. Abdezi yezdimu şeni baba-muşişa 3’k’ari dobaps. (AK-Döngelli) Abdest (= aptest) alması için babasına su döküyor.

-yi^[1] (ÇX) [genitif göstergesi {-şi}’nin değişkeni : /i/ arkasında bazen kullanılmaz (*)][(*) Daha doğrusu, /i/ arkasında bu ek bazen {-ø} olarak gerçekleşir. Yani apsolütif biçimi olur. Ör. (*mutfaği-yi ek’na →) mutfaği ek’na : mutfağın kapısı. (*Xasani-yi bere →) Xasani bere : Hasan’ın çocuğu.]

Berepeyi xoma var-vognap. So isteran ? - Telli skani oxori uk’vaşxe isteran diye vimsifon. (ÇX-Çxalazeni, TM) Çocukların sesini duymuyorum. Nerede oynuyorlar ? - Hepsi senin evinin arkasında oynuyorlar diye düşünüyorum. Biyape so dodvi ? - Mutfaği ek’nayi uk’vaşxe dobdvi. (ÇX-Çxalazeni, TM) Ayvaları nereye koydun ? - Mutfak kapısının arkasına koydum. Ç’umani belediyeyi 3’oxe Doğanis mopxvadi. (ÇX-Çxalazeni, TM) Sabahleyin belediyenin önünde Doğan’a rastladım. Selimik sanduği dolabiyi tude mişvonç’aps. (ÇX-Makret) Selim sandığı dolabın altına itiyor. Xasanik incirt’aşi odayi ek’na genk’ilups. (ÇX-Makret) Hasan, uyurken odanın kapısını kilitliyor. Berek toliyi kapağepe p’ant’a apatxen. (ÇX-Makret) Çocuk göz kapaklarını sürekli kırpıyor. Cuma-çkimiyi mgaras man-ti ek bort’i. (ÇX-Makret) Kardeşimin ölüm töreninde ben de ordaydım. → -şi^[1]

-yi^[2] (ÇX) [fiil-sıfat oluşturan sonek {-şi}’nin değişkeni] → -şi^[3]

-yi^[3] (ÇX)(AK) [olumlu ve olumsuz fiile eklenen cümlemsi s.-e.{-şi}’nin değişkeni] [perf. + -yi] ...-diğinde. ...-eceğinde. ...-(y)ince. 3’anağne moxtuyi Xopaşa vidaminon. (AK-Döngelli) Ocak ayı geldiğinde Hopa’ya gideceğim. → -şi^[5]

yidumers (AK), yidvars (HP) EA/EAL har.f Kendisinin üstüne yatay koyuyor. → eyidums/ eyiduy; eidumers; gidumers (AK). I. EA har.f. Kendisinin üstüne bir şeyi [aps.] yatay koyuyor.

II. EAL har.f. Kendi yükünün üstünde bir nesneyi [aps.] başka bir nesnenin üzerine [lok.] yatay koyuyor. Timurik k’uçxe-muşis troni yidumers. (AK-Döngelli) Timur ayağına iskemleyi koyuyor.

yimers (AK), yimars (ÇX) EA har.f. (Elle, omuzla, sırtla) yukarı taşıyor. Üste çıkarıyor. Nana-çkimik ar k’alati lausti oxorişi jin yimers. (AK-Döngelli) Annem bir sepet mısırı evin üstüne çıkarıyor. → eiğams/ eiğay; eimers

yinç’aps (AK) EH/EHL dön.har.f. [olumluluk başekli biçimi : kinç’aps] Kendini [aps.] (bir yere [lok.]) asıyor. K’ulanik ti-muşi kinç’u. (AK-Döngelli) Kız kendisini astı. → k’o3’iben; nişk’iden; k’o3’ibay; ti-muşi einç’ams^[2]; einç’en^[2]; amik’iden; ti-muşi yonç’ams; ge3’ik’iden; gu3’ik’idaps

yipşen (ÇX) Aø har.f.[fb.{ye-}, kb.{i-}; emp.şm.1.tek. yevipşap < *yipşaps] 1. Cansız nesne [aps.] doluyor. 2. (İnsan) kızgınlıkla doluyor, sabrı tükenip öfkesi taşacak duruma geliyor. X’alişa yevipşi. (ÇX-Çxalazeni, TM) Boğaza kadar doldum. 3. Ağlamaklı duruma geliyor. → ipşen (PZ ~ AŞ), oipşen (FN ~ HP); + yopşams^[2]/ yopşaps (HP ~ ÇX)(AK) EA har.f. Dolduruyor.

yitumers (AK), yitumars (ÇX) EA har.f. [fb.{e-}] Bir şey ile [aps.] örtünüyor. Kendi üzerine bir şeyi [aps.] örtü olarak koyuyor. Alik ilinciru do yorgani yitumers. (AK-Döngelli) Ali yattı da yorhan ile örtünüyor. → eitums/ eituy, eitumers; muitumers

-yiz (FN) → -iz

yobams/ yobaps (FN ~ HP) EAL har.f. Bir şeyin [lok.] üstüne sıvı veya sıvı-katı karışımı [aps.] döküyor. Babak xomula mç’k’udi k’vançxums. T’u3a çorba yobasen do heşşo ç’k’omasen. (AH-Lome) Babam kuru ekmekleri doğruyor. Sıcak çorbayı üzerine döküp öyle yiyecek. Masas ar muntxa yobez-doren. Muntxa ebodvare yaç’aben. (AH-Lome) Masanın üstüne bir şey dökmüşler. Ne koyarsam yapışıyor. He gyariz ç’ut’a 3’k’ari yobi do dinç’oraz, dido m3’utxe ren. (AH-Borğola) Bu yemeye az su dök de tuzu gidersin, çok tuzludur. Tanerik t’u3a çayis ini 3’k’ari yobams do oçuçunams. (AH-Borğola) Taner sıcak çaya soğuk suyu katıp ılıştırıyor. → eyobams/ e(y)obay; geyobams; ijobaps, ijvobups; ++ dobams/ dvobay/ dobay/ dobaps